Page Text
________________
पश्चास्तिकायः ।
अत्रोभयनयाभ्यां द्रव्यलक्षणं प्रविभक्तम् ;
उप्पत्तीव विणासो दव्वस्स य णत्थि अस्थि सन्भावों । विगमुप्पादधुवत्तं करेंति तस्सेव पज्जायाः ॥ ११ ॥
उत्पत्तिर्वा विनाशो द्रव्यस्य च नास्त्यस्ति सद्भावः । विगमोत्पादधुवत्वं कुर्वन्ति तस्यैव पर्यायाः ॥ ११॥
द्रव्यस्य हि सहक्रमप्रवृत्तगुणपर्यायसद्भावरूपस्य त्रिकालावस्थायिनोऽनादिनिधनस्य न समुच्छेदसमुदयौं युक्तौ । अथ तस्यैव पर्यायाणां सहप्रवृत्तिभाजां केषांचित् धौव्यसंभवे ऽप्यपरेषां क्रमप्रवृत्तिभाजां विनाशसंभव संभावनमुपपन्नम् । ततो द्रव्यार्थार्पणायामनुत्पादमनुच्छेदं सत्स्वभावमेव द्रव्यं । तदेव पर्यायार्थार्पणायां सोत्पादं सोच्छेद चावबोद्धव्यम् । सर्वमिदमनवद्यञ्च द्रव्यपर्यायाणामभेदात् ॥११॥
२७
मुख्यत्वेन गाथा गता । अथ गाथापूर्वार्द्धन द्रव्यार्थिकनयेन द्रव्यलक्षणं उत्तरार्द्धेन पर्यायाकिनयेन पर्यायलक्षणं प्रतिपादयति – उप्पत्ती य विणासो दव्वस्स य णत्थि अनादिनिधनस्य द्रव्यस्य द्रव्यार्थिकनयेनोत्पत्तिश्च विनाशो वा नास्ति । तर्हि किमस्ति । अस्थि सम्भाव अस्ति विद्यते । स कः । सद्भावः सत्तास्तित्वं इत्यनेन पूर्वगाथा भणितमेव क्षणिकै कान्तमतनिराकरणं समर्पितं । वयमुप्पादधुवत्तं करेंदि तस्सेव पजायाः तस्यैव द्रव्यस्य व्ययोत्पादध्रुवत्वंकुर्वन्ति । के कर्तारः । पर्यायाः । अनेन किमुक्तं भवति - द्रव्यार्थिकनयेन द्रव्यस्यैवोत्पादव्य
व्याणि न भवन्ति किं तु पर्यायार्थिकनयेन । केन दृष्टान्तेन । सुवर्णगोर समृत्तिकाबाल वृद्धकुमारादिपरिणतपुरुषेषु भंगत्रयरूपेण । इत्यनेन पूर्वगाथाभणितमेव नित्यैकान्तमतनिराकरणं दृढीकृतं । अत्र सूत्रे शुद्धद्रव्यार्थिकनयेन नरनारकादिविभाव परिणामोत्पत्तिविनाशरहितमपि पर्यायार्थकनयेन वीतरागनिर्विकल्पसमाधिसंभवेन सहजपरमानन्दरूप सुख रसास्वादेन स्वसंवेदनज्ञानरूपद्रव्यके लक्षणका भेद दिखाते हैं; - [ द्रव्यस्य ] अनादिनिधन त्रिकाल अविनाशी गुणपर्यायस्वरूप द्रव्यका [ उत्पत्ति ] उपजना [ वा ] अथवा [ विनाशः ] विनसना [ नास्ति ] नहीं है [ च ] और [ सद्भाव: ] सत्तामात्रस्वरूप [ अस्ति ] है [ तस्य एव ] तिस ही द्रव्य के [ पर्यायाः ] नित्य अनित्य परिणाम विगमो - त्पादध्रुवत्वं ] उत्पादव्ययध्रौव्यको [ कुर्वन्ति ] करते हैं । भावार्थ – अनादि अनन्त अविनाशी टंकोत्कीर्ण गुणपर्यायस्वरूप जो द्रव्य है, सो उपजता विनशता नहीं है परन्तु उसी द्रव्यमें कईएक परिणाम अविनाशी हैं, कईएक परिणाम विनाशीक हैं । जो गुणरूप सहभावी हैं वे तो अविनाशी हैं और जो पर्यायरूप क्रमवर्ती हैं वे विनाशीक हैं । इस कारण यह बात सिद्ध हुई कि द्रव्यार्थिकनयसे तो द्रव्य धौव्य स्वरूप
Jain Education International
१ द्रव्यार्थिकपर्य्यायार्थिकनयाभ्याम् । २ शुद्धद्रव्यार्थिकनयेन नरनारका दिविभाव परिणामोत्पत्तिविनाशरहितम् ।
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002941 |
| Book Title | Panchastikaya |
| Original Sutra Author | Kundkundacharya |
| Author | |
| Publisher | Shrimad Rajchandra Ashram |
| Publication Year | 1969 |
| Total Pages | 294 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |