SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 61
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ २४ श्रीमद्रराजचन्द्रजैनशास्त्रमालायाम् च लक्ष्यलक्षणभावादिभ्यः कश्चिद्धेदेऽपि वस्तुतः सत्तायाः अपृथग्भूतमेवेति मन्तव्यम् । ततो यत्पूर्व सत्त्वमसत्त्वं त्रिलक्षणन्वमविलक्षणत्वमेकत्वमनेकत्वं सर्वपदार्थस्थितत्वमेकपदार्थस्थितत्वं विश्वरूपत्वमेकरूपत्वमनन्तपर्यायत्वमेकपर्यायत्वं च प्रतिपादितं सत्तायास्तत्सर्व तदनन्तरभूतस्य द्रव्यस्यैव द्रष्टव्यं । ततो न कश्चिदपि तेषु सत्ताविशेषोऽवशिष्येत यः सतां वस्तुतो द्रव्यात्पृथक् व्यवस्थापयेदिति ॥९॥ अत्र त्रेधा द्रव्यलक्षणमुक्तम् - दवं सल्लक्खणियं उप्पादव्वयधुवत्तसंजुत्तं । गुणपजयासयं वा जं तं भण्णति सव्वण्हू ॥१०॥ द्रव्यं सल्लक्षणकं उत्पादव्ययध्रुवत्वसंयुक्तं । गुणपर्यायाश्रयं वा यत्तद्भणन्ति सर्वज्ञाः ॥१०॥ सद्रव्यलक्षणमुक्तलक्षणायाः सत्ताया अविशेषाद्र्व्यस्य सत्स्वरूपमेव लक्षणम् , नचानेकान्तात्मकस्य द्रव्यस्य सन्मात्रमेव स्वरूपं । यतो लक्ष्यलक्षणविभागायनयेन । यत एव संज्ञालक्षणप्रयोजनादिभेदेपि निश्चयनयेन सत्ताया द्रव्यमभिन्नं तत एव पूर्वगाथायां यत्सत्तालक्षणं कथितं सर्वपदार्थ स्थितत्वं एकपदार्थ स्थितत्वं विश्वरूपत्वमे करूपत्वमनन्तपर्यायत्वमेकपर्यायत्वं त्रिलझणत्वमविलक्षणत्वमेकरूपत्वमनेकरूपत्वं चेनि तत्सर्वं लमणं सत्ताया अभिन्नत्वात् द्रव्यस्यैव द्रष्टव्यमिति सूत्रार्थः ॥९॥ एवं द्वितीयस्थले सत्ताद्रव्ययोरभेदस्य द्रव्यशब्दस्य व्युत्पत्तिश्चेति कथनरूपेण गाथा गता । अथ त्रेधा द्रव्यलक्षणमुपदिशति;-दव्वंसल्लक्खणियं द्रव्यं सत्तालक्षणं द्रव्यार्थिकनयेन बौद्धं प्रति उप्पादव्वयधुवत्तसंजुत्तं उत्पापरस्पर अभेद है। लक्ष्य वह होता है कि जो वस्तु जानी जाय । लक्षण वह होता है कि जिसकेद्वारा वस्तु जानी जाय । द्रव्य लक्ष्य है. सत्ता लक्षण है। लक्षणसे लक्ष्य जाना जाता है। जैसे उष्णतालक्षणसे लक्ष्यस्वरूप अग्नि जानी जाती है। तैसे ही सत्ता लक्षणके द्वारा द्रव्य लक्ष्य लखिये है अर्थात् जाना जाता है । इस कारण पहिले जो सत्ताके लक्षण अस्तित्वस्वरूप, नास्तित्वस्वरूप, तीनलक्षणस्वरूप, तोनलझणस्वरूपसे रहित, एकस्वरूप और अनेकस्वरूप, सकलपदार्थव्यापी और एक पदार्थव्यापी, सकलरूप और एकरूप, अनन्तपर्यायरूप और एकपर्यायरूप इस प्रकार कहे थे, वे सबही पृथक नहीं हैं, एक स्वरूप ही हैं । यद्यपि वस्तुस्वरूपको दिखानेके लिये सत्ता और द्रव्यमें भेद कहते हैं तथापि वस्तुस्वरूपसे विचार किया जाय तो कोई भेद नहीं है। जैसे उष्णता और अग्नि अभेदरूप हैं ॥९॥ आगे द्रव्यके तीन प्रकार लक्षण दिखाते हैं;-[ यत् ] जो [ सल्लक्षणकं ] सत्ता है रक्षण जिसका ऐसा है [ तत् ] उस वस्तुको [ सर्वज्ञाः ] सर्वज्ञ वीतरागदेव हैं वे [ द्रव्यं ] द्रव्य [ भणन्ति ) कहते हैं [वा ] अथवा [ उत्पादव्ययध्रुवत्वसंयुक्त ] उत्पादव्ययध्रौव्यसंयुक्त द्रव्यका १ संज्ञालक्षणप्रयोजनेन. २ परमार्थतः. ३ ज्ञातव्यं बवबोद्धव्यं वा. ४ द्रव्यम् । Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.002941
Book TitlePanchastikaya
Original Sutra AuthorKundkundacharya
Author
PublisherShrimad Rajchandra Ashram
Publication Year1969
Total Pages294
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationBook_Devnagari & Philosophy
File Size18 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy