Page Text
________________
पशास्तिकायः ।
अत्रास्तित्वरूपमुक्तम् ;
सत्ता सव्वपयत्था सविस्सरूवा अर्णतपज्जाया । भैगुप्पादधुवत्ता सप्पडिवक्खा हवदि एका ॥८॥
सत्ता सर्वपदस्था सविश्वरूपा अनन्तपर्याया।
भनोत्पादधौव्यात्मिका सप्रतिपक्षां भवत्येका ॥८॥ अस्तित्वं हि सवा नाम सतो भावः सत्त्वं न सर्वथा नित्यतया सर्वथा संकल्पविकल्पयो दः कथ्यते-पहिर्द्रव्ये चेतनाचेतनमिश्रे ममेदमित्यादिपरिणामः "संकल्पः, अभ्यन्तरे सुख्यहं दुःख्यहं इत्यादिहर्ष विषादपरिणामो "विकल्प" इति संकल्पविकल्पलक्षणं ज्ञातव्यं । वीतरागनिर्विकल्पसमाधी बोतरागविशेषणमनर्थकमित्युक्त सति परिहारमाह । आर्तरौद्ररूपस्य विषयकषायनिमित्तस्याशुमध्यानस्य वर्जनार्थत्वात् हेतुहे तुमद्भावव्याख्यानत्वाद्वा कर्मधारयसमासत्वाद्वा भावनाप्रन्थे पुनरुकदोषाभावत्वाद्वा स्वरूपस्पविरोषणत्वादा ढोकरणार्थत्वाद्वा। एवं वीतरागनिर्विकल्पसमाधिव्याख्यानकाले सर्वत्र नातव्यं । वीतरागसर्वज्ञनिर्दोषिपरमात्मशब्दा. दिष्वप्यनेनैव प्रकारेण पूर्वपक्षे कृते यथासंभवं परिहारो दातव्यः इति । यत एव कारणाद्वीत. रागस्तत एव कारणानिर्विकल्पसमाधिः इति हेतुहेतुमद्भावशब्दस्यार्थः ॥७॥ संकर०यतिकरदोषपरिहारेण गाथा गता एवं स्वतन्त्रगाथाद्वयेन तृतीयस्थलं गतं । इति प्रयममहाधिकारे सप्तगायाभिः स्थलत्रयेण समयशब्दार्थपीठिकाभिधानः प्रथमोन्तराधिकारः समाप्तः ॥ "अथ सत्ता सम्वपयत्या" इमां गाथामादिं कृत्वा पाठक्रमेण चतुर्दशगाथामिर्जीवपुद्र लादिद्रव्यविवक्षारहितत्वेन सामान्यद्रव्यपीठिका कथ्यते । तत्र चतुर्दशगाथासु मध्ये सामान्यविशेषसवालमगधनरूपेग "सचा सव्वपयत्था" इत्यादि प्रथमस्थले गाथासूत्रमेकं तदनन्तरं सत्चाद्रव्य योरभेदो द्रव्यशब्दव्युत्पत्तिकथनमुख्यत्वेन च "दवियदि" इत्यादि द्वितीयस्थळे सूत्रमेकं, अथ द्रव्यस्य लक्षणत्रयसूचनरूपेण "दव्वं सल्लखणियं" इत्यादि तृतीयस्थले सूत्रमेकं, तदनन्तरं लमणयप्रतिपादनहपेण "उप्पची य विणासो" इत्यादि सूत्रमेकं । अथ तृतीयलक्षणकथनेन "पज्जयरहिय” इत्यादि गाथाद्वयं । एवं समुदायेन गाथात्रयेण द्रव्यार्थिकपर्यायार्थिकपरस्परसापेमनयद्वयसमर्थनमुख्यतया चतुर्थस्थलं । अथ पंचमस्थले सर्वैकान्तमतनिराकरणार्थ प्रमागसप्तभङ्गव्याख्यानमुख्यत्वेन "सियअत्थि" इत्यादि सूत्रमेकं । एवं चतुर्दशगाथासु मध्ये स्थळपंचकसमुदायेन प्रथमसप्तकं गतं । अथ द्वितीयसप्तकमध्ये प्रथमस्थले बौद्धमतैकान्तनिराकरणार्थ द्रव्यस्थापनमुख्यत्वेन "भाबस्स गथि णासो" इत्याचधिकारगाथासूत्रमेकं तस्या विवरणार्थ गाथाचतुष्टयं । तत्र गाथाचतुष्टः इस कारण ये द्रव्य मिलकर एक नहीं हो जाते. सब अपने अपने स्वभावको लिये पृथक् पृथक अविनाशी रहते हैं । यद्यपि व्यवहारनयसे बंधकी अपेक्षासे जीव पुद्गल एक हैं, तथापि निश्चयनयकर अपने स्वरूप को छोड़ते नहीं हैं ॥७॥ आगे सत्ता का स्वरूप कहते है;-[ सत्ता ] अस्तित्वस्वरूप [ एका ] एक [ भवति ] है. फिर कैसी है ?
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002941 |
| Book Title | Panchastikaya |
| Original Sutra Author | Kundkundacharya |
| Author | |
| Publisher | Shrimad Rajchandra Ashram |
| Publication Year | 1969 |
| Total Pages | 294 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |