SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 52
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ पञ्चास्तिकायः । १५ सहानन्यत्वे' कायत्वसिद्धिरुपपत्तिमती । निरवयवस्यापि परमाणोः सावयवत्वशक्तिसद्भावात् कायत्वसिद्धिरत एवानपवादा । न चैवं तदा शङ्कथम् पुद्गलादन्येषाममूर्तत्वादविभाज्यानां सावयवत्वकल्पनमन्याय्यम् । दृश्यत एवाविभाज्येऽपि विहायसीदं घटाकाशमिदमघटाकाशमिति विभागकल्पनम् । यदि तंत्र विभागो न कल्पेत तदा यदेव घटाकाशं तदेवाघटाकाशं स्यात् । न च तदिष्टं । ततः कालाणुभ्योऽन्यत्र सर्वेषां कायत्वाख्यं सावयवत्वमवसेयं । त्रैलोक्यरूपेण निष्पन्नत्वमपि तेषामस्तिकायत्वसाधनपरमुपन्यस्तम् । तथाच-त्रयाणामूर्ध्वाऽधोमध्यलोकानामुत्पादव्ययध्रौव्यवन्तस्तदै विशेषात्मका भावा भवस्थानं स्वभावद्रव्यपर्यायः वर्णादिभ्यो वर्णान्तरादिपरिणमनं स्वभावगुणपर्यायः द्वयणुकादिस्कन्दरूपेण परिणमनं विभावद्रव्यपर्यायाः तेष्वेव द्वथणुकादिस्कन्देषु वर्णान्तरादिपरिणमनं विभावगुणपर्यायाः। एते जीवपुद्गलयोर्विशेषगुणाः कथिताः । सामान्यगुणाः पुनरस्तित्ववस्तुत्वप्रमेयत्वागुरुलघुत्वादयः सर्वद्रव्यसाधारणाः । धर्मादीनां विशेषगुणपर्यायाः अग्रे यथास्थानेषु कथ्यन्ते । इत्थंभूतगुणपर्यायैः सह येषां पश्चास्तिकायानामस्तित्वं विद्यते तेस्ति भवन्तीति । इदानी कायत्वं चोच्यते । काया कायाः इव काया बहुप्रदेशप्रचयत्वाच्छरीरवत् । किंकृतं तैः पंचास्तिकायैः। णिप्पण्णं जेहि तेल्लोकं निष्पन्नं जातमुत्पन्नं यैः पंचास्तिकायैः । किं निष्पन्नं । त्रैलोक्यं । अनेनापि गाथाचतुर्थपादेनास्तित्वं कायत्वं चोक्तं । कथमितिचेत् । त्रैलोक्ये ये केचनोत्पादव्ययध्रौव्यवन्तः पदार्थास्ते हैं । वे प्रदेश परस्पर अंश कल्पनाको अपेक्षा जुदे जुदे हैं, इस कारण इनका भी नाम पर्याय है । अर्थात् उन पाँचों द्रव्योंकी उन प्रदेशोंसे स्वरूप में एकता है, भेद नहीं है अखंड हैं, इस कारण इन पांचों द्रव्योंको कायवंत कहा गया है। यहाँ कोई प्रश्न करै कि, पुद्गल परमाणु तो अप्रदेश हैं, निरंश हैं, इनको कायत्व कैसे होवे ? उसका उत्तर यह है कि-पुद्गल परमाणुओंमें मिलनशक्ति है । स्कंधरूप होते हैं इस कारण सकाय हैं। इस जगह कोई यह आशंका मत करो 'कि पुद्गल द्रव्य मूर्तीक है, इसमें तो अंशकल्पना बनती है; और जो जीव, धर्म, अधर्म, आकाश ये ४ द्रव्य हैं सो अमूर्तीक हैं, और अखंड हैं, इनमें अंशकथन नहीं बनता, पुद्गल में ही बनता है । मूर्तीक पदार्थको कायकी सिद्धि होती है, इस कारण इन चारों में अंशकल्पना मत कहो । क्योंकि अमूर्त अखंड वस्तुमें भी प्रत्यक्ष अंशकथन देखने में आता है; यह घटाकाश है, यह घटाकाश नहीं है, इस प्रकार आकाश में भी अंशकथन होता है। इस कारण कालद्रव्यके बिना अन्य पांच द्रव्योंको अंशकथन और कायत्व कथन किया गया है। इन पंचास्तिकायोंसे ही तीन लोक की रचना हुई है। इन ही पांचों द्रव्योंके उत्पादव्ययध्रौव्यरूप १बभिन्नत्वे. २ युक्तिमती. ३ अपवादरहिता निश्चयसिद्धिरित्यर्थः. ४ विमागरहितानां अखण्डाना. ५ अयोग्यमिति शङ्का न कर्तव्या. ६ विभागरहिते. ७ आकाशे. ८ इष्ट मान्यं. ९ कालद्रव्यं विहाय कायत्वं च विद्यते इति अङ्गीकर्तव्यम्. १० तेषामूधिोमध्यलोकानां । Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.002941
Book TitlePanchastikaya
Original Sutra AuthorKundkundacharya
Author
PublisherShrimad Rajchandra Ashram
Publication Year1969
Total Pages294
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationBook_Devnagari & Philosophy
File Size18 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy