Page Text
________________
श्रीमद्रराजचन्द्रजैनशाखमालायाम् । सामान्यविशेषास्तित्वश्च तेषामुत्पादव्ययधौव्यमय्यां सामान्यविशेषसत्तायां नियतत्वाद्वथवस्थित्वादेवसेयम् । अस्तित्वे नियतानामपि न तेषामन्यमयत्वम् । यतस्ते सर्वदैवानन्यमया आत्मनिवृत्ताः । अनन्यमयत्वेऽपि तेषामस्तित्वनियंतत्वं नैयप्रयोगात् । द्वौ हि नयौ भगवता प्रणीतौ दैव्यार्थिकः पर्यायार्थिकश्च । तंत्र न खल्वेकनयायत्ताऽऽदेशना किन्तु तदुभयायत्ता । ततः पर्यायार्थादेशादस्तित्वे स्वतः कथंचिद्भिन्नेऽपि व्यवस्थिताः द्रव्यार्थादेशात्स्वयमेव सन्तः सतोऽनन्यमया भवन्तीति । कायत्वमपि तेषामणुमहत्वात् । अणबोऽत्र प्रदेशा मूर्ताऽमृश्चि निर्विभागांशास्तैः महान्तोऽणुमहान्तः प्रदेशप्रचयात्मका इति सिद्धं तेषां कायत्वं । अणुभ्यां महान्त इति व्युत्पत्या द्वथणुकपुद्गलस्कन्धानामपि तथाविसामान्यविशेषसत्तायां नियताः स्थिताः। तहि सत्तायाः सकाशात्कुण्डे बदराणीव भिन्ना भविष्यन्ति । नैवं । अणण्णमइया अनन्यमया अपृथग्भूताः यथा घटे रूपादयः शरीरे हस्तादयः स्तम्भे सार इत्यनेन व्याख्यानेनाधाराधेयभावेप्यविनास्तित्वं भणितं भवति । इदानीं कायत्वं चोच्यते अणुमहंता अणुमहान्तः अणुना परिच्छिन्नत्वादणुशब्देनात्र प्रदेशा गृह्यन्ते, अणुभिः प्रदेशैमहान्तः द्वथणुकस्कन्दापेक्षया द्वाभ्यामणुभ्यां महान्तोऽणुमहान्तः इति कायत्वमुक्तं । एकप्रदेशाणोः [ अनन्यमयाः ] अपनी सत्ता से भिन्न नहीं हैं। अर्थात्-जो उत्पादव्ययध्रौव्यरूप है सो सत्ता है, और जो सत्ता है सो ही अस्तित्व कहा जाता है। वह अस्तित्व सामान्यविशेषात्मक है। ये पंचास्तिकाय अपने अपने अस्तित्वमें हैं। अस्तित्व है सो अभेदरूप है। ऐसा नहीं है जैसे कि किसी वर्तन में कोई वस्तु हो, किन्तु जैसे घट घटरूप होता है बा अग्नि उष्णता एक है। जिनेन्द्र भगवान्ने दो नय बतलाये हैं:-एक द्रव्यार्थिकनय, और दूसरा पर्यायार्थिकनय है। इन दो नयों के आश्रय ही कथन है । यदि इनमेंसे एक नय न हो तो तत्त्व कहे नहीं जाय, इस कारण अस्तित्व गुण होनेके कारण द्रव्यार्थिकनयसे द्रव्य में अभेद है, पर्यायार्थिकनयसे भेद है. जैसे कि गुण गुणी में होता है । इस कारण अस्तित्व विर्षे तो ये पंचास्तिकाय वस्तु से अभिन्न ही हैं। फिर पंचास्तिकाय कैसे हैं कि, [ अणुमहान्तः ] निर्विभाग मूर्तीक अमूर्तीक प्रदेशोंकर बड़े हैं, अनेक
१ अस्तित्वे सामान्यविशेषसत्तायाँ नियताः स्थिताः तहि सत्तायाः सकाशात् कुण्हे बदराणीव भिन्ना भविष्यन्ति. २ निश्चितस्वाद. ३ विशेषरहितं ज्ञातव्यं. ४ अविनश्वराणाम्. ५ तेषां पञ्चास्तिकायानां ६ पृथग्वत्त्वम्. ७ अप्रथग्भूताः । यथा घटे रूपादयः शरीरे हस्तादयः । अनेन व्याख्यानेन भाषाराधेयभावेऽप्यभिन्नास्तित्वम्. ३२ स्वतः निष्पन्नाः ८ नियतत्वं निश्चलत्वम्. ९ द्रव्यपर्यायात्मके वस्तुनि द्रव्ये पर्याय वा वस्तुताध्यवसायो नय इति यावत् । यता स्थाद्वादप्रविभक्तार्थविशेषव्यंजको नयः. १० तत्र पर्यायाभावात् द्रव्यमेवार्थः प्रयोजनमस्येतिद्रव्यार्षिक:. ११ द्रव्याभावात् पर्याय एवार्थप्रयोजनयस्येति पर्यायाथिकः. १२ योनययोर्मध्ये. १३ सर्वसामानुपदेश:. १४ तिष्ठमानाः पञ्चास्तिकायाः. १५ विद्यमानाः भवन्तः. १६ बस्तित्वतः. १७ बपृथग्भूताः १८ विविभागैरणभिः. १९ अणुमिः प्रदेशैर्महान्तः अणुमहान्तः घणुकस्कन्वापेक्षया द्वाभ्यामणुभ्यां महान्त इति कायवमुक्त। एकप्रदेशाणोः कथं कायस्वमिति चेत् स्कन्धानां कारणभूतायाः स्निग्धरूक्षत्वशक्त: सदमाबादपचारेण कायस्वं भवति ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002941 |
| Book Title | Panchastikaya |
| Original Sutra Author | Kundkundacharya |
| Author | |
| Publisher | Shrimad Rajchandra Ashram |
| Publication Year | 1969 |
| Total Pages | 294 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |