SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 48
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ पञ्चास्तिकायः। ११ वाँलोकेस्ततः परममितोऽनन्तो ह्यलोकः, स तु नाभावमात्रं किं तु तत्समवायातिरिक्तपरिमाणमनन्तक्षेत्रं खमाकाशमिति ॥३॥ अत्र पश्चास्तिकायानां विशेषसंज्ञा सामान्यविशेषास्तित्वं कोयत्वं चोक जीवा पुग्गलकाया धम्माधम्मा तहेव आया । अत्थित्तम्हि य णियदा अणण्णमइया अणुमहंता ॥४॥ जीवाः पुद्गलकाया धर्माधर्मों तथैव आकाशम् ।। अस्तित्वे च नियता अनन्यमया अणुमहान्तः ॥४॥ तत्र जीवाः पुद्गलाः धर्माधर्मों आकाशमिति । तेषां विशेषसंज्ञा अन्वर्थाः प्रत्येयाः । भण्यते । तत्र शब्दसमयाधारेण ज्ञानसमयप्रसिद्धयर्थमर्थसमयोत्र व्याख्यातुं प्रारब्धः । स चैवार्थसमयो लोको भण्यते । कथमितिचेत् । यदृश्यमानं किमपि पंचेन्द्रिय विषययोग्यं स पुद्गलास्तिकायो भण्यते । यत्किमपि चिद्रपं स जीवास्तिकायो मण्यते । तयोर्जीवपुद्गलयोगतिहेतुलक्षणो धर्मः, स्थितिहेतुलक्षणोऽधर्मः, अवगाहनलक्षणमाकाशं, वर्तनाबक्षणः कालच, यावति क्षेत्रे स लोकः। तथाचोक्त-लोक्यन्ते दृश्यन्ते जीवादिपदार्था यत्र स लोकः तस्मादहिभूतमनन्तशुद्धाकाशमलोक इति सूत्रार्थः ।।३।। अथ पंचास्तिकायानां विशेषसंज्ञाः सामान्यविशेषास्तित्वकायत्वं च प्रतिपादयति;-जीवा पोग्गलकाया धम्माधम्म तहेव आयासं जीवपुद्गलधर्माधर्माकाशानीति पंचास्तिकायानां विशेषसंज्ञा अन्वर्था ज्ञातव्याः। अस्थित्तम्हि य णियदा अस्तित्वे है वह तो लोक है, और जहाँ अकेला आकाश ही है उसका नाम अलोक है। यहाँ कोई प्रश्न करे कि, षड्द्रव्यात्मक लोक कहा गया है सो यहाँ पंचास्तिकायकी लोक संज्ञा क्यों कही १ तिसका समाधान:-यहां (इस ग्रन्थ में ) मुख्यतासे पंचास्तिकायका कथन है, कालद्रव्यका कथन गौण है, इस कारण लोकसंज्ञा पंचास्तिकायकी ही कही है। कालका कथन नहीं किया है उसमें मुख्य गौणका भेद है । षड्द्रव्यात्मक लोक यह भी कथन प्रमाण है, परन्तु यहांपर विवक्षा नहीं है ॥३॥ आगे पंचास्तिकायके विशेष नाम और सामान्य विशेष अस्तित्व और कायको कहते हैं;[ जीवा: ] अनन्त जीवद्रव्य, [ पुद्गलकायाः ] अनन्त पुद्गलद्रव्य, [ धर्माधर्मों ] एक धर्मद्रव्य, एक अधर्मद्रव्य, [ तथैव ] तैसे ही [ आकाशं.] एक आकाशद्रव्य, इन द्रव्यों के विशेष नाम सार्थक पंचास्तिकाय जानना. [ अस्तित्वे च ] और ये पंचास्तिकाय अपने सामान्य विशेष अस्तित्वमें [ नियताः ] निश्चित हैं. और १ लोक्यन्ते दृश्यन्ते जीवादिपदार्था यत्र स लोकः. २ लोकात्तस्मात् बहिर्भूतमनन्तं शुद्धाकाशमलोकः. कायाः काया इव काया बहुप्रदेशोपचयत्वात् शरीरवत्वं प्रतिपादितं. ४ यत्किमपि चिद्र पं स जीवास्तिकायो भण्यते. ५ यदहश्यमानं किमपि पंचेन्द्रिययोग्यं स पुद्गलास्तिकायो भण्यते. ६सयोर्जीवपुमलयोर्गतिहेतुलक्षणो धर्मः. ७ स्थितिहेतुलक्षणश्चाधर्म:. ८ अवगाहनलक्षणं. ९ अस्तिकायानां पञ्चाना. १० यथार्थाः । Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.002941
Book TitlePanchastikaya
Original Sutra AuthorKundkundacharya
Author
PublisherShrimad Rajchandra Ashram
Publication Year1969
Total Pages294
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationBook_Devnagari & Philosophy
File Size18 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy