SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 275
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ २३८ श्रीमद्राजचन्द्रजैनशास्त्रमालायाम् । अज्ञानाद ज्ञानी यदि मन्यते शुद्धसंप्रयोगात् । भवतीति दुःखमोक्षः परसमयरतो भवति जीवः ॥१६५।। अहंदादिषु भगवत्सु सिद्धिसाधनीभूतेषु भक्तिबलानुरक्षिता चित्तवृत्तिरत्र शुद्धसंप्रयोगः। अथ खल्वज्ञानलवावेशाद्यदि यावज्ज्ञानवानपि ततः शुद्धसंप्रयोगान्मोक्षो भवतीत्यभिप्रायेण खिद्यमानस्तत्र प्रवर्तते तदा तावत्सोऽपि रागलवसद्भावात्परसमयरत इत्युपगीयते । अथ न किं पुनर्निरङ्कुशरागकलिकलङ्कितान्तरङ्गवृत्तिरितरो जन इति ॥ १६५ ॥ सूत्रगाथा तस्या विवरणं गाथात्रयं ततश्चोपसंहारगाथैका चेति नवमस्थले समुदायपातनिका । अथ सूक्ष्मपरसमयस्वरूपं कथयति;-अण्णाणादो गाणी जदि मण्णदि शुद्धात्मपरिच्छित्तिविलक्षणादज्ञानात्सकाशाद ज्ञानी कर्ता यदि मन्यते । किं ? हवदित्ति दुक्खमोक्खो स्वस्वभावेनोत्पन्नसुखप्रतिकूलदुःखस्य मोक्षो विनाशो भवतीति । कस्मादिति तत् । सुद्धसंपयोगादो शुद्धेषु शुद्धबुद्धैकस्वभावेषु शुद्धबुद्धकस्वभावाराधकेषु वाहदादिषु संप्रयोगो भक्तिः शुद्धसंप्रयोगस्तस्मात् शुद्धसंप्रयोगात् । तदा कथंभूतो भवति । परसमयरदो हवदि तदा काले परसमयरतो भवति जीवो स पूर्वोक्तो ज्ञानी जीव इति । तद्यथा । कश्चित्पुरुषो निर्विकारशुद्धात्मभावनालक्षणे परमोपेक्षासंयमे स्थातुमीहते तत्राशक्तः सन् कामक्रोधाद्यशुद्धपरिणामवंचनार्थ संसारस्थितिछेदनार्थे वा यदा पंचपरमेष्ठिषु गुणस्तवनादिभक्तिं करोति तदा सूक्ष्मपरसमयपरिणतः सन् सरागसम्यग्दृष्टिर्भवतीति, यदि पुनः शुद्धात्मभावनासमर्थोपि तां त्यक्त्वा शुभोपयोगादेव मोक्षो भवतीत्येकान्तेन मन्यते तदा स्थूलपरसमयपरिणामेनाज्ञानी मिथ्यादृष्टिर्भवति ततः स्थितं अज्ञानेन जीवो नश्यतीति । तथा चोक्तं । “केचिदज्ञानतो नष्टाः केचिश्नष्टाः प्रमादतः । केचिज्ज्ञानावलेपेन केचिन्नष्टश्च नाशिताः" ।। १६५ ।। [ अज्ञानात् ] अज्ञानभावसे [ यदि ] यदि [ इति ] ऐसा [ मन्यते ] माने कि - [शुद्धसंप्रयोगात् ] शुद्ध जो अरहंतादिक उनमें लगन अति धर्मरागप्रीतिरूप शुभोपयोगसे [ दुःखमोक्षः ] सांसारिक दुःखसे मुक्ति [ भवति ] होती है [ तदा ] उस समय [ जीवः ] यह आत्मा [ परसमयरतः ] परसमयमें अनुरक्त [ भवति ] होता है । भावार्थ-अरहन्तादिक जो मोक्षके कारण हैं उन भगवंत परमेष्ठीमें भक्तिरूप राग अंशसे जो राग लिये चित्तकी वृत्ति हो, उसका नाम शुद्धसम्प्रयोग कहा जाता है, परन्तु भगवंत वीतराग. देवकी अनादि वाणीमें इसको भी शुभरागांशरूप अज्ञानभाव कहा है। इस अज्ञानभावके होते हुये जितने कालतक यद्यपि यह आत्मा ज्ञानवंत भी है तथापि शुद्ध सम्प्रयोगसे मोक्ष होता है ऐसे परभावोंसे मुक्त माननेके अभिप्रायसे खेदखिन्न हुआ प्रवृत्त होता है तब उतने काल वह ही राग अंशके अस्तित्वके परसमयमें रत है, ऐसा कहा जाता है। और जिस जीवके विषयादिसे राग अंशसे कलंकित अन्तरंगवृत्ति होती है, वह तो परसमयरत है ही, उसकी तो बात ही न्यारी है, क्योंकि जिस मोक्षमार्गमें धर्मराग का निषेध है वहाँ निरर्गल रागका निषेध सहजमें ही Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.002941
Book TitlePanchastikaya
Original Sutra AuthorKundkundacharya
Author
PublisherShrimad Rajchandra Ashram
Publication Year1969
Total Pages294
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationBook_Devnagari & Philosophy
File Size18 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy