SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 199
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ १६२ श्रीमद्राजचन्द्रजैनशास्त्रमालायाम् । कालस्य ट्रेव्यास्तिकायत्वविधिप्रतिषेधविधानमेतत् ; एदे कालागासा धम्माधम्मा य पुग्गला जीवा । लभति दवसणं कालस्म दु णत्थि कायर्च ॥ १०२ ॥ एते कालाकाशे धर्माधौं च पुद्गला जीवाः । लभंते द्रव्यसंज्ञां कालस्य तु नास्ति कायत्वं ।। १०२ ॥ यथा खलु जीवद्रलधर्माधर्माकाशानि सकलद्रव्यलक्षणसद्भावाद्र्व्यव्यपदेशभाजि भवन्ति, तथा कालोऽपि । इत्येवं षड्व्याणि । किंतु यथा जीवपुद्गलधर्माधर्माकाशानां द्वयादिप्रदेशलक्षणत्वमस्ति अस्तिकायत्वं, न तथा लोकाकाशप्रदेशसंख्यानामपि कालाणूनामेकप्रदेशत्वादस्त्यस्तिकायत्वम् । अत एव च पश्चास्तिकायप्रकरणे न हीह मुख्यत्वेनोपन्यस्तः विवक्षितकल्पनाभेदरूपो व्यवहारकालो भवतीति ।। १०१ ॥ एवं निर्विकारनिजानंदसुस्थितचिचमत्कारमात्रभावनारतानां भव्यानां बहिरंगकाललब्धिमूतस्य निश्चयव्यवहारकालस्य निरूपणमुख्यत्वेन चतुर्थ स्थले गाथाद्वयं गतं । अथ कालस्य द्रव्यसंझाविधानं कायत्वनिषेधं च प्रतिपादयति;-एदे एते प्रत्यक्षीभूताः कालागासा धम्माधम्मा य पोग्गला जीवा कालाकाशधर्माधर्मपुद्गलजीवाः कर्तारः लब्भंति लभंते । कां । दव्वसण्णं द्रव्यसंज्ञा । कस्मादिति चेत् । सत्तालझणमुत्पादव्ययध्रौव्यलझणं गुणपर्यायलक्षणं चेति द्रव्यपीठिकाकथितक्रमेण द्रव्यलक्षणत्रययोगात् कालस्स य पत्थि कायत्तं कालस्य च नास्ति कायत्वं । तदपि कस्मात् । अनेक भेद होते हैं। इससे यह बात सिद्ध हुई कि-निश्चयकाल अविनाशी है, व्यवहारकाल विनाशीक है ॥ १०१ ॥ आगे कालकी द्रव्यसंज्ञा है कायसंज्ञा नहीं है, ऐसा कहते हैं;[एते ] ये [ कालाकाशे ] काल और आकाशद्रव्य [च ] और [धौधौं ] धर्मद्रव्य और अधर्मद्रव्य [ पुद्गलाः ] पुद्गलद्रव्य [ जीवाः ] जीवद्रय [द्रव्य संज्ञा ] द्रव्यनामको [ लभंते ] पाते हैं। भावार्थ-जिस प्रकार धर्म अधर्म आकाश पुद्गल जीव इन पांचों द्रव्यों में गुणपर्याय हैं और जैसा इनका सद्व्य लक्षण है तथा इनका उत्पाद व्यय ध्रौव्य लक्षण है वैसे ही गुणपर्यायादि द्रव्यके लक्षण कालमें भी हैं, इस कारण कालका नाम भी द्रव्य है । कालको और अन्य पांचों द्रव्योंको द्रयसंज्ञा तो समान है परंतु धर्मादि पाच द्रव्योंकी कायसंज्ञा है, क्योंकि काय उसको कहते हैं जिसके बहुत प्रदेश होते हैं। धर्म अधर्म आकाश जीव इन चारों द्रव्योंके असंख्यात प्रदेश हैं, पुद्गलके परमाणु यद्यपि एकप्रदेशी हैं तथापि पुद्गलों में मिलनशक्ति है इस कारण पुद्गल संख्यात असंख्यात तथा अनंतप्रदेशी हैं। [ कालस्य तु ] कालद्रव्यके तो [ कायत्वं ] बहुप्रदेश रूप कायभाव [ नास्ति ] नहीं है । भावार्थ-कालाणु एकप्रदेशो है लोकाकाशके भी १ कालस्य द्रव्यत्वविधिविधानं दशितं । पूनः अस्तिकायत्वप्रतिषेधविधानं दशितञ्चार सूत्रः। Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.002941
Book TitlePanchastikaya
Original Sutra AuthorKundkundacharya
Author
PublisherShrimad Rajchandra Ashram
Publication Year1969
Total Pages294
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationBook_Devnagari & Philosophy
File Size18 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy