Page Text
________________
पचास्तिकायः ।
तस्तु व्यवहारेण गतिस्थित्यवगाहहेतुत्वरूपेण निश्चयेन विभक्तप्रदेशत्वरूपेण विशेषेण पृथगुपलभ्यमानेनान्यत्वभाज्येव भवतीति ॥ ९६ ॥ इत्याकाशद्रव्यास्तिकायव्याख्यानम् । अथ चूलिका । अत्र द्रव्याणां मूर्तामूर्तत्वं चेतनाचेतनत्वं चोक्तम् ;आगासकालजीवा धम्माधम्मा य मुत्तिपरिहीणा ।
मुत्तं पुग्गलदव्व जीवो खलु चेदणो तेसु ॥ ९७ ॥ आकाशका जीवा धर्माधर्मौ च मूर्तिपरिहीनाः । मूर्त्त पुद्गलद्रव्यं जीवः खलु चेतनस्तेषु ॥ ९७ ॥
स्पर्शरसगंधवर्णसद्भाव स्वभावं मूतं । स्पर्शरसगंधवर्णाभावस्वभावममूर्त, चैतन्यसद्भावस्वभावं चेतनं । चैतन्याभावस्वभावमचेतनं । तत्रामूर्तमाकाशं, अमूर्तः कालः
१५५
पंचद्रव्यैः सह शेषजीवांतरैश्च कक्षेत्रावगाहित्वाद्वयवहारेणैकत्वं करोति निश्चयेन तु समस्त वस्तुगतानंतधर्मयुगपत्प्रकाशेन परमचैतन्यविलासलक्षणज्ञानगुणेन भिन्नत्वं च तथा धर्माधर्मलोकाकाशद्रव्याण्येक क्षेत्रावग | नाभिन्नत्वात्समान परिमाणत्वाश्चोपरितासद्भूतव्यवहारेण परस्परमेकत्वं कुर्वन्ति निश्चयनयेन गतिस्थित्यवगाह रूपस्व की यस्वकी यलक्षणैर्नानात्वं चेति सूत्रार्थः ॥ ९६ ॥ एवं धर्माधर्मलोकाकाशानामेकत्वान्यत्वकथनरूपेण तृतीयस्थले गाथासूत्रं गतं । इति पंचास्तिकायषड्द्रव्यप्रतिपादकप्रथममहाधिकारमध्ये गाथासप्तकपर्यंतं स्थल येणाकाशास्तिकायव्याख्यानरूपः प्राधिकारः समाप्तः 1 तदनंतरमष्टगावापर्यंतं पंचास्तिकायषडूद्रव्यचूलिकाव्याख्यानं
करोति । तत्र गाथाष्टकमध्ये चेतनाचेतनमूर्तीमूर्तत्वप्रतिपादन मुख्यत्वेन " आयास" इत्यादि गाथासूत्रमेकं अथ सक्रियनिः क्रियत्वमुख्यत्वेन "जीवा पोग्गलकाया" इत्यादि सूत्रमेकं पुनश्च प्रकारांतरेण मूर्तीमूर्तत्वकथनमुख्यत्वेन " जे खलु इंदियगेज्जा ” इत्यादि सूत्रमेकं, अथ नवजीर्णपर्यायादिस्थितिरूपो व्यवहारकालः जीवपुद्गलादीनां पर्यायपरिणतेः सहकारिकारणमूतः कालागुरूपो निश्चयकाल इति कालद्वयव्याख्यानमुख्यत्वेन " कालो परिणामभवो” इत्यादि गाथाद्वयं तस्यैव कालस्य द्रव्यलक्षणसंभवात् द्रव्यत्वं द्वितीयादिप्रदेशाभावाद कायत्वमिति प्रतिपादन मुख्यत्वेन "एदे कालागासा" इत्यादि सूत्रमेकं अथ पंचास्तिकायांतर्गतस्य केवलज्ञानदर्शनरूप शुद्ध जीवास्तिकायस्य वीतरागनिर्विकल्प समाधिपरिणतिकाले निश्चयमोक्षमार्गभूतस्य और [ अन्यत्वं ] निश्चयनयकी अपेक्षा ये तीनों अपनी जुदी जुदी सत्ताके द्वारा भेदभावको [ कुर्वन्ति ] करते हैं। इस प्रकार इन तीनों द्रव्योंके व्यवहार निश्चय नयसे अनेक भेद जानो ।। ९६ ॥ यह आकाशद्रव्यास्तिकायका व्याख्यान पूर्ण हुआ 1 आगे द्रव्योंके मूत्तत्व, अमूर्त्तत्व, चेतनत्व, अचेतनत्व इस प्रकार चार भाव दिखाते हैं; - [ आकाशकालजीवा: ] आकाशद्रव्य कालद्रव्य और जीवद्रव्य [ च ] बोर [ धर्माधर्मौ ] धर्मद्रव्य और अधर्मद्रव्य [ मूर्तिपरिहीनाः ] स्पर्श, रस,
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002941 |
| Book Title | Panchastikaya |
| Original Sutra Author | Kundkundacharya |
| Author | |
| Publisher | Shrimad Rajchandra Ashram |
| Publication Year | 1969 |
| Total Pages | 294 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |