Page Text
________________
पवास्तिकायः ।
Jain Education International
परमाणुव्याख्येयम्;
सव्वेसिं खंधाण जो अंतो तं वियाण परमाणू ।
सो सम्पदो असो एको अविभागि मुत्तिभवों ॥७७॥
सर्वेषां स्कंधानां योऽन्त्यस्तं विजानीहि परमाणु । स शाश्वतोऽशब्दः एकोऽविभागी मूर्तिभवः ॥ ७७ ॥
उक्तानां स्कंधपर्यायाणां योऽन्त्यो भेदः स परमाणुः । स तु पुनर्विभागाभावादविभागी । निर्विभागैकप्रदेशत्वादेकः । मूर्तद्रव्यत्वेन सदाप्यविनश्वरत्वान्नित्यः । अनादिनिसूक्ष्माः सूक्ष्मसूक्ष्माः इति । तद्यथा - ये छिन्नाः संतः स्वयमेव संधातुमसमर्थास्ते स्थूलस्थूलाः भूपर्वतादयः । ये तु छिन्नाः संतः तत्क्षणादेव संधानेन स्वयमेव समर्थास्ते स्थूलाः सर्पिस्तैलजलादयः । ये तु हस्तेनादातु देशांतरं नेतु अशक्यास्ते स्थूलसूक्ष्माः छायातपादयः, ये पुनलोचनविषया न भवन्ति ते सूक्ष्मस्थूलाश्चतुरिन्द्रियविषयाः । ये तु ज्ञानावरणादिकर्म वर्गणायो ग्यास्ते सूक्ष्मा इन्द्रियज्ञानाविषयाः । ये चात्यंतसूक्ष्मत्वेन कर्मवर्गणातीतास्ते सूक्ष्मसूक्ष्माः कर्मवर्गणातीतेभ्यो ( योग्येभ्यः ) अत्यंतसूक्ष्मा द्वयणुकस्कंदपर्यंता इति तात्पर्य ।। ७६ ।। एवं प्रथमस्थ स्कंद व्याख्यानमुख्यत्वेन गाथाचतुष्टयं समाप्तं । तदनंतरं परमाणुव्याख्यानमुख्यतया द्वितीयस्थले गाथापंचकं कथ्यते । तथाहि । शास्वतादिगुणोपेतं परमाणुद्रव्यं प्रतिपादयतिः सव्वेसिं खंधाणं जो अंतो तं वियाण परमाणू यथा य एव कर्मस्कंधानामंतो विनाशस्तमेव शुद्धात्मानं विजानीहि तथा य एव पडूविधस्कंदानामंतोऽवसानो भेदस्तं परमाणुं विजानीहि । सो स च । कथंभूतः ? सस्सदो यथा परमात्मा टंकोत्कीर्णज्ञायकैकस्वभावेन द्रव्यार्थिकनयेनाविनश्वरत्वात् शाश्वतः तथा पुद्गलत्वेनाविनश्वरत्वात्परमाणुरपि नित्यः, असदो यथा शुद्धजीवास्तिकायो निश्चयेन स्वसंवेदनज्ञानविषयोपि शब्दविषयः शब्दरूपो वा न भवतीत्यशब्दः तथा हि परमाणुरपि शक्तिरूपेण शब्दकारणभूतोपि व्यक्तिरूपेण शब्दपर्यायरूपो न भवतीत्यशब्दः, एको यथा शुद्धात्मद्रव्यं निश्चयेन परोपाधिरहितत्वेन केवलमसहायमेकं भण्यते तथा परमाणुकर्मबर्गणाओंसे भी अति सूक्ष्म दूध कस्कंध तक हैं वे सूक्ष्मसूक्ष्म कहलाते हैं ।। ७६ ।। आगे परमाणुका स्वरूप कहते हैं; [ सर्वेषां ] समस्त [ स्कंधानां ] स्कंधों का [ यः ] जो [ अंत्यः ] अंतका भेद है [ तं ] उसको [ परमाणु ] परमाणु [ विजानीहि ] जानो । अर्थात् ये जो पूर्वमें छह प्रकारके स्कंध कहे उनमेंसे जो अंतका भेद ( अविभागी खंड ) है वह परमाणु कहलाता है [ सः ] वह परमाणु [ शाश्वत : ] त्रिकाल अविनाशी है । यद्यपि स्कंधोंके मिलापसे एक पर्यायसे पर्यायांतर को प्राप्त होता है तथापि अपने द्रव्यत्वसे सदा टंकोत्कीर्ण नित्य द्रव्य है । और कैसा है वह परमाणु ? [ अशब्द: ] शब्दरहित है । यद्यपि स्कंधके मिलापसे शब्द पर्यायको धारण करता है तथापि व्यक्तरूप शब्द पर्यायसे रहित है । और कैसा है परमाणु ?
१३१
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002941 |
| Book Title | Panchastikaya |
| Original Sutra Author | Kundkundacharya |
| Author | |
| Publisher | Shrimad Rajchandra Ashram |
| Publication Year | 1969 |
| Total Pages | 294 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |