SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 166
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ पञ्चास्तिकायः । स्कंधानां पुद्गलव्यवहारसमर्थनमेतत् ; वादरसुहुमगदाणं खंधाण पुग्गलोत्ति ववहारो । ते होति छप्पयारा तेलोकं जेहिं णिप्पण्णं ॥७६॥ बादरसौक्ष्म्यगतानां स्कंधानां पुद्गलः इति व्यवहार : ते भवन्ति षट्प्रकारास्त्रैलोक्यं यैः निष्पन्नं ॥७६॥ स्पर्शरसवर्णगंधगुणविशेषैः षट्स्थानपतितवृद्धिहानिभिः पूरणगलनधर्मत्वात् स्कंधव्यक्त्याविर्भावतिरोभावाभ्यामपि च पूरणगलनोपपत्तेः परमणियः पुद्गला इति निश्चीयते। स्कंधास्त्वनेकपुद्गलमयैकपर्यायत्वेन पुद्गलेभ्योऽनन्यत्वात्पुद्गला इति व्यवह्नियंते । तथैव पादेयभूतात्परमात्मतत्वात्पुद्गलानां यद्भिन्नत्वेन परिज्ञानं तदेव फलमिति तात्पर्य ॥ ७९ ॥ अथ स्कंदानां व्यवहारेण पुद्गलत्वं व्यवस्थापयति;-बादरसुहुमगदाणं खंधाणं पोग्गलोति ववहारो बादरसूक्ष्मगतानां स्कंदानां पुद्गल इति व्यवहारो भवति । तद्यथा । यथा शुद्धनिश्चयेन सत्ताचैतन्यबोधादिशुद्धप्राणैर्योऽसौ जीवति स किल सिद्धरूपो जीवः व्यवहारेण पुनरायुःप्रभृत्यशुद्धप्राणैर्योऽसौ जीवति गुणस्थानमार्गणादिभेदेन भिन्नः सोऽपि जीवः तथा “वर्णगंधरसस्पर्शः पूरणं गलनं च यत् । कुर्वन्ति स्कंदवत्तस्मात्पुद्गलाः परमाणवः” इति श्लोककथितलक्षणाः परमाणवः किल निश्चयेन पुद्गला भयंते व्यवहारेण पुनद्वर्थणुकाद्यनंतपरमाणुपिंडरूपाः बादरसूक्ष्मगतस्कंदा अपि पुद्गला इति व्यवहियंते ते होंति छप्पयारा ते भवन्ति षट्प्रकाराः । यैः किं कृतं ? णिप्पण्णं जेहि तेलोकं यैर्निष्पन्न त्रैलोक्यमिति । इदमत्र द्वारा इन तीनों स्कंधोंके भेद परमागममें विशेषता कर गिने गये हैं। एक पृथ्वीपिंडमें ये चारों ही भेद होते हैं। सकलपिंडका नाम स्कंध कहा जाता है, आधेका नाम स्कंधदेश, चौथाईका नाम स्कंधप्रदेश कहा जाता है, अविभागीका नाम परमाणु कहा जाता है। इसी प्रकार खंड खंड करने पर भेदोंसे अनंत भेद होते हैं। दो परमाणु के मिलापसे लेकर सकल पृथ्वीखंडपर्यंत संघातसे अनंत भेद होते हैं । भेदसंघातसे पुद्गलकी अनंतपर्यायें होती हैं । ७५ ॥ आगे इन स्कंधोंका नाम पुद्गल कहा जाता है, इसलिये पुद्गलका अर्थ दिखलाते हैं [बादरसौक्ष्म्यगतानां ] बादर और सूक्ष्म परिणमनको प्राप्त [ स्कंधानां ] पुद्गलवर्गणा पिंडका [ पुद्गलः ] पुद्गल [ इति । ऐसा नाम [ व्यवहारः ] लोकभाषामें कहा जाता है । भावार्थ- पूर्वमें ही जो चार प्रकारके स्कंधादिक भेद कहे हैं इनमें पूरण-गलन स्वभाव है इसलिये इनका नाम पुद्गल कहा जाता है । जो बढ़े घटे उसको पुद्गल कहते हैं । परमाणु अपने १ अस्तित्वप्रमेयत्वादयस्तु सामान्य गुणास्सर्वेषां द्रव्याणां मध्ये साधारणरूपेण विद्यते। पुन: स्पर्शरसगंधवर्णगुणास्तु पुद्गलद्रव्ये एव विद्यते । अत एव गुणविशेषाः कथ्यते, २ वर्णगंधरसस्पर्शः पूरणं गलनं कुर्वन्ति स्कंधवत्तम्मात्पुद्गला परमाणव:. ३ द्विप्रदेशादिस्कंधानां पुदगलत्वग्रहणं प्रदेशपूरणगलनरूपत्वात् । पश्चा० १७ Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.002941
Book TitlePanchastikaya
Original Sutra AuthorKundkundacharya
Author
PublisherShrimad Rajchandra Ashram
Publication Year1969
Total Pages294
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationBook_Devnagari & Philosophy
File Size18 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy