Page Text
________________
पश्चास्तिकायः।
१२५
अष्टानां कर्मणां गुणानां वा आश्रयत्वादष्टाश्रयः । नवपदार्थरूपेण वर्तनान्नवार्थः । पृथिव्यप्तेजोवायुवनस्पतिसाधारणप्रत्येकद्वित्रिचतुःपञ्चेन्द्रियरूपेषु दशसु स्थानेषु गतत्वाद्दशस्थानग इति ॥ ७१ ॥ ७२ ॥
पयडिट्ठिदिअणुभागप्पदेसबंधेहिं सव्वदो मुक्को । उड्ढं गच्छदि सेसा विदिसावज गदि जति ॥७३॥
प्रकृतिस्थित्यनुभागप्रदेशबंधैः सर्वतो मुक्तः ।
. ऊर्ध्व गच्छति शेषा विदिग्वजां गतिं यांति ॥७३॥ म्यक्तवाद्यष्टगुणाश्रयस्तथापि व्यवहारेण ज्ञानावरणाद्यष्टकर्मास्रवः णवट्टो यद्यपि निर्विकल्पसमाधिस्थान निश्चयेन सर्वजीवसाधारणत्वेनाखण्डैकज्ञानरूपः प्रतिभाति तथापि व्यवहारेण नानावर्णिकागतसुवर्णवनवपदार्थरूपः दह ठाणियो भणियों यद्यपि निश्चयेन शुद्धबुद्धैकलक्षणस्तथापि व्यवहारेण पृथिव्यप्तेजोवायुप्रत्येकसाधारणवनस्पतिद्वयद्वित्रिचतुःपंचेंद्रियरूपदशस्थानगतः । स कः ? जीवो जीवपदार्थः एवं दशविकल्परूपो भवति । अथवा द्वितीयव्याख्यानेन पृथगिमानि दशस्थानानि उपयुक्तपदस्य पृथग्व्याख्याने कृते सति तान्यपि दशस्थानानि भवंतीत्युभयमेलापकेन विंशभेदः स्यादिति भावार्थः ॥ ७१ ॥ ७२ ॥ अथ मुक्तस्योर्ध्वगतिः संसारिणां मरणकाले षड्गतय इति प्रतिपादयति;- पयडिद्विदि- अणुभाग-पदेसबंधेहि सव्वदो मुक्को प्रकृतिस्थित्यनुभागप्रदेशबंधैर्विभावरूपैः समस्तरागादिविभावरहितेन शुद्धात्मानुभूतिलक्षणध्यानबलेन सर्वतो मुक्तोपि उड्ढं गच्छदि स्वाभाविकानंतज्ञानादिगुणैर्युक्तः सन्नेकसमयलक्षणाविग्रहगत्योर्ध्व गच्छति सेसा शेषाः संसारिणो जीवाः विदिसावज गदिं कहा जाता है । फिर वही जीव [ अष्टाश्रयः ] आठ सिद्धोंके गुण अथवा आठ कर्म के आश्रय होनेसे आठ प्रकारका भी है। फिर वही जीव [ नवार्थः ] नौ पदार्थोके भेदोंसे नौ प्रकारका भी है । फिर वही जीवद्रव्य [ दशस्थानकः ] पृथिवीकाय, अपकाय, तेजकाय, वायुकाय, प्रत्येक, साधारण, बेइन्द्रिय, तेइन्द्रिय, चतुरिन्द्रिय, पंचेन्द्रिय इस प्रकार दश भेदोंसे दश प्रकारभी [ भणितः ] कहा गया है ॥ ७१ ॥ ७२ ॥ आगे कहते हैं कि जो जीव मुक्त होता है उसकी उर्ध्वगति होती है और जो अन्य जीव हैं वे छहों दिशाओंमें गति करते हैं । [ प्रकृतिस्थित्यनुभागप्रदेशबंधेः ) प्रकृतिबंध, स्थितिबंध, अनुभागबंध, प्रदेशबंध, इन चार प्रकारके बंधोंसे [ सर्वतः ] सांग असंख्यातप्रदेशोंसे [मुक्तः ] छूटा हुआ शुद्ध जीव [ ऊर्ध्वं ] सिद्धगतिको [गच्छति ] जाता है । भावार्थ-जो जीव अष्टकर्मरहित होता है वह एक ही समयमें अपने उर्ध्वगतिस्वभावसे श्रेणिबद्ध प्रदेशोंके द्वारा मोक्षस्थानमें जाता है [ शेषाः ] अन्य संसारी जीव [विदिग्वजों ] विदिशाओं को छोड़कर अर्थात्
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002941 |
| Book Title | Panchastikaya |
| Original Sutra Author | Kundkundacharya |
| Author | |
| Publisher | Shrimad Rajchandra Ashram |
| Publication Year | 1969 |
| Total Pages | 294 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |