Page Text
________________
श्रीमद्रराजचन्द्रजैनशास्त्र मालायाम् ।
नन्यत्वेऽपि । यथा देवदत्तः फलमङ्कुशेन धनदत्ताय वृक्षाद्वाटिकायामवचिनोतीत्यन्यत्वे कारकव्यपदेशः । तथा मृत्तिका घटभावं स्वयं स्वेन स्वस्मै स्वस्मात् स्वस्मिन् करोतीत्याऽऽत्माऽऽत्मानमात्मनाऽऽत्मने आत्मन आत्मनि जानातीत्यनन्यत्वेऽपि । यथा प्रशोर्देवदत्तस्य प्रांशुंर्गौरित्यन्यत्वे संस्थानं । तथा प्रशोर्दृक्षस्य प्रांशुः शाखामरो, मूर्तद्रव्यस्य मूर्ता गुणा इत्यनन्यत्वेऽपि । यथैकस्य देवदत्तस्य दश गाव इत्यन्यत्वे संख्या । तथैकस्य
९२
ते व्यपदेशादयस्तेषां द्रव्यगुणानां कथंचिदनन्यत्वे विद्यते । न केवलमनन्यत्वे विद्यते । अण्णते चावि कथंचिदन्यत्वे चापि । नैयायिकाः किल वदन्ति द्रव्यगुणानां यद्येकांतेन भेदो नास्ति तर्हि व्यपदेशादयो न घटते । तत्रोत्तरमाहुः । द्रव्यगुणानां कथंचिद्भेदे तथैवाभेदेपि व्यपदेशादयः संतीति । तद्यथा । षट्कारकभेदेन संज्ञा द्विविधा भवति । देवदत्तस्य गौरित्यन्यत्वे व्यपदेश:, तथैव वृक्षस्य शाखा जीवस्यानंतज्ञानादिगुणा इत्यनन्यत्वेपि व्यपदेशः । कारकसंज्ञा कथ्यते - देवदत्तः कर्ता फलं कर्मतापश्नमं कुशेन करणभूतेन धनदत्ताय निमित्तं वृक्षात्सकाशाद्वाटिकायामधिकरणभूतायामवच्छिनोत्यन्यत्वे कारकसंज्ञा तथैवात्मा कर्तात्मानं कर्मतापन्नमात्मना करणभूतेनात्मने निमित्तमात्मनः सकाशादात्मन्यधिकरणभूते ध्यायतीत्यनन्यत्वेपि कारकसंज्ञा । दीर्घस्य देवदत्तस्य दीर्घो गौरित्यन्यत्वे संस्थानं दीर्घस्य वृक्षस्य दीर्घशाखाभारः मूर्तद्रव्यस्य मूर्ती गुणा इत्यभेदे च संस्थानं । संख्या कथ्यते । देवदत्तस्य दशगाव इत्यन्यः वे संख्या तथैव वृक्षस्य दशशाखा द्रव्यस्यानंतगुणा इत्यभेदेपि । विषयः कथ्यते -गोष्ठे गावः इति भेदे विषयः तथैव द्रव्ये गुणा इत्यभेदेऽपि । एवं व्यपदेशादयो भेदाभेदाभ्यां घटते तेन कारणेन द्रव्यगुणानामेकां
1
होते हैं । और [ ते ] वे व्यपदेशादिक चार प्रकारके भेद [ अनन्यत्वे ] कथंचित्प्रकार अभेद भाव में [ च ] और [ अन्यत्वे ] कथंचि प्रकार भेद भावमें [ अपि ] भी | विद्यन्ते ] प्रवर्तित हैं । भावार्थ – ये चार प्रकारके व्यपदेशादिक भाव अभेदमें भी हैं और भेदमें भी हैं। इनकी दो प्रकारकी विवक्षा है । जब एक द्रव्यकी अपेक्षा से कथन किया जाय तब तो ये चार भाव अभेदकथनकी अपेक्षा कहे जाते हैं और जब अनेक द्रव्यकी अपेक्षा से कथन किया जाय तब ये ही व्यपदेशादिक चार भाव भेदकथनकी अपेक्षा से कहे जाते हैं। आगे ये ही दोनों भेद दृष्टांत से दिखाये जाते हैं। जैसे किसी पुरुषकी गाय कहना, यह भेदमें व्यपदेश है, वैसे हो वृक्ष की शाखा, द्रव्यके गुण, यह अभेदमें व्यपदेश जानो । और यह व्यपदेश षट्कारककी अपेक्षासे भी है, सो दिखाया जाता है । जैसे कोई पुरुष फलको अंकुसीसे धनवंतपुरुष के निमित्त वृक्षसे बाड़ी में तोड़ता है, यह भेदमें व्यपदेश है । और मृत्तिका जैसे अपने घटभावकों आपही अपने निमित्त आपसे आपमें करती है, वैसे ही आत्मा आपको अपनेद्वारा अपने निमित्त आत्मासे
१ पुष्टस्य २ पुष्टः, ३ पुष्टस्य वा महतः ४ महान् ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002941 |
| Book Title | Panchastikaya |
| Original Sutra Author | Kundkundacharya |
| Author | |
| Publisher | Shrimad Rajchandra Ashram |
| Publication Year | 1969 |
| Total Pages | 294 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |