Page Text
________________
पचास्तिकायः ।
रप्यभिन्न प्रदेशस्वेनैकक्षेत्रत्वात् । द्वयोरप्येकसमयनिर्वृत्तत्वेनैककालत्वात् । द्वयोरप्येकस्वभावत्वेनैकभावत्वात् । न चैवमुच्यमानेप्येकस्मिन्नात्मन्याभिनिबोधिकादीन्यनेकानि ज्ञानानि विरुध्यंते द्रव्यस्य विश्वरूपत्वात् । द्रव्यं हि सहक्रमप्रवृत्तानंतगुणपर्य्यायाधारतयाऽनंतरूपत्वादेकमपि विश्वरूपमभिधीयत इति ॥ ४३ ॥
कज्ञानगुणापेक्षया विश्वरूपं नानारूपं भणितं । किं । दवियत्ति जीवद्रव्यमिति । कैर्भणितं । णाणीहिं हेयोपादेयतत्त्वविचारज्ञानिभिरिति मत्यादि । तथाहि – एकास्तित्वनिर्वृत्तत्त्वेनैकद्रव्यत्वात् एकप्रदेशनिर्वृत्तत्वेनैकक्षेत्रत्वात् एकसमयनिर्वृत्तत्वेनैककालत्वात् मूर्तेकजडस्वरूपत्वेनैकस्वभावत्वाच्च परमाणोर्वर्णादिगुणैः सह यथा भेदो नास्ति तथैवैकास्तित्वनिर्वृत्तत्वेनैकद्रव्यत्वात् लोकाकाशप्रमितासंख्येयाखं डैकप्रदेशत्वेनैकक्षेत्रत्वात् एकसमयनिर्वृत्तत्वेनैककालत्वात् एकचैतन्यनिर्वृत्तत्वेनैकस्वभावत्वाच्च ज्ञानादिगुणैः सह जीवद्रव्यस्यापि भेदो नास्ति । अथवा शुद्धजीवापेक्षया शुद्धैकास्तित्वनिर्वृतत्वेनैकद्रव्यत्वात् लोकाकाशप्रमितासंख्येयाखंडैकशुद्ध प्रदेशत्वेनैकक्षेत्रत्वात् निर्विकारचिच्चमत्कारमात्रपरिणतिरूपवर्तमानैकसमयनिवृ त्तत्वेनैककालत्वात् निर्मलैकचिज्ज्योतिःस्वरूपेणैकस्वभावत्वात् 'च सकलविमलकेवलज्ञानाद्यनंतगुणैः सह शुद्धजीवस्यापि भेदो नास्तीति भावार्थः ॥ ४३ ॥ अथ मत्यादिपंचज्ञानानां क्रमेण गाथापंचकेन व्याख्यानं करोति, तथाहि ; -
-
मदिणाणं पुण तिविहं उबलद्धी भावणं च उवओगो ।
तह एव चदुवियप्पं दंसणपुव्वं हवदि णाणं ॥ १ ॥
मंदिणाणं अयमात्मा निश्चयनयेन तावदखण्डैकविशुद्धज्ञानमयः व्यवहारनयेन संसारावस्थायां कर्मावृतः सन्मतिज्ञानावरणक्षयोपशमे सति पंचभिरिन्द्रियैर्मनसा च मूर्तीमूर्त वस्तु विकल्परूपेण यज्जानाति तन्मतिज्ञानं पुण तिविहं तच पुनस्त्रिविधं उबलद्धी भावणं च उवओगो नहीं होता है, क्योंकि द्रव्य क्षेत्र काल भावसे गुणगुणी एक है । जो द्रव्य क्षेत्र काल भाव गुणीका है वही गुणका है और जो गुणका है सो गुणीका है । इसी प्रकार अभेदनयकी अपेक्षा एकता जानना । भेदनयसे आत्मामें । ज्ञानानि ] मति श्रुत अवधि मन:यर्यय केवल इन पांच प्रकार के ज्ञानोंमेंसे [ अनेकानि ] दो तीन चार [ भवन्ति ] होते हैं । भावार्थ - यद्यपि आत्मद्रव्य और ज्ञानगुणकी एकता है तथापि ज्ञानगुणके अनेक भेद करनेमें कोई विरोध व दोष नहीं है, क्योंकि द्रव्य कथंचित्प्रकार भेद अभेद स्वरूप है | अनेकांतके विना द्रव्यकी सिद्धि नहीं है [ तस्मात् तु ] इस कारण से [ ज्ञानीभिः ] जो अनेकांत विद्याके जानकार ज्ञानी जीवोंके द्वारा [ द्रव्यं ] पदार्थ है सो [विश्वरूपं ] अनेक प्रकारका [ भणितं ] कहा गया है [ इति ] इस प्रकार वस्तुका स्वरूप जानना । भावार्थ — यद्यपि द्रव्य अनंतगुण अनंतपर्यायके आधार से एक वस्तु है, तथापि वही द्रव्य अनेक प्रकार भी कहा जाता है । इससे यह बात सिद्ध हुई कि अभेदसे आत्मा एक है, अनेक ज्ञानके पर्यायभेदोंसे अनेक है ॥ ४३ ॥
Jain Education International
८५
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002941 |
| Book Title | Panchastikaya |
| Original Sutra Author | Kundkundacharya |
| Author | |
| Publisher | Shrimad Rajchandra Ashram |
| Publication Year | 1969 |
| Total Pages | 294 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |