SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 118
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ पञ्चास्तिकायः। पयोगश्च । तत्र विशेषग्राहि ज्ञानं । सामान्यग्राहि दर्शनम् । उपयोगश्च सर्वदा जीवादपृथग्भूत एव । एकास्तित्वनिवृत्तत्वादिति ॥ ४० ॥ ज्ञानोपयोगविशेषाणां नामस्वरूपाभिधानमेतत् ; आभिणिसुदोधिमणकेवलाणि णाणाणि पंचभेयाणि । कुमदिसुदविभंगाणि य तिण्णि वि णाणेहिं संजुत्ते ॥ ४१ ॥ आमिनिबोधिकश्रुतावधिमनःपर्ययकवलानि ज्ञानानि पञ्चमेदानि । कुमतिश्रुतविभङ्गानि च त्रीण्यपि ज्ञानैः संयुक्तानि ।। ४१ ॥ तत्राभिनिबोधिकज्ञानं, श्रुतज्ञानमवधिज्ञानं, मनापर्ययज्ञानं, केवलज्ञानं, कुमतिज्ञानं, कुश्रतज्ञानं, विमङ्गज्ञानमिति नामाभिधानम् । आत्मा ह्यनंतसर्वात्मप्रदेशव्यापिविशुद्धज्ञानसामान्यात्मा । स खल्वनादिज्ञानावरणकर्मच्छन्नप्रदेशः सन् , यत्तदावरणक्षयोपशमादिन्द्रियानिन्द्रियावलम्बाच्च मूर्तामूर्तद्रव्यं विकलं विशेषेणाऽवबुध्यते तदभिनिवोधिकज्ञानम् । यत्तदावरणक्षयोपशमादनिन्द्रियावलंबाच मूर्तामूर्तद्रव्यं विकलं विशेषेणावबुध्यते तत् श्रुतसर्वकालं संज्ञालक्षणप्रयोजनादिभेदेपि प्रदेशैरभिन्नं विजानीहीति ॥ ४० ॥ एवं ज्ञानदर्शनोपयोगद्वयसूचनरूपेण गाथैका गता । अथ ज्ञानोपयोगभेदानां संज्ञां प्रतिपादयति;- आभिनिबोधिक मतिज्ञानं श्रुतज्ञानमवधिज्ञानं मनःपर्ययज्ञानं केवलज्ञानमिति ज्ञानानि पंचभेदानि भवन्ति कुमतिज्ञानं कुलतज्ञानं विभंगज्ञानमिति च मिथ्याज्ञानत्रयं भवति । अयमत्र भावार्थः। यथैकोप्यादित्यो मेघावरहए हैं। जो विशेषता लिये पदार्थोंको जानता है सो ज्ञानोपयोग कहलाता है और जो सामान्यस्वरूप पदार्थों को जानता है, सो दर्शनोपयोग कहा जाता है । सो दुविध उपयोग [ जीवस्य ] आत्मद्रव्यके [ सर्वकालं ] सदाकाल [ अनन्यभूतं ) प्रदेशोंसे जुदा नहीं है ऐसा [ विजानीहि ] हे शिष्य ! तू जान । यद्यपि व्यवहारनयाश्रित गुणगुणीके भेदसे आत्मा और उपयोगमें भेद है तथापि वस्तुकी एकताके न्यायसे एक ही है, भेद करनेमें नहीं आता, क्योंकि गुणके नाश होनेसे गुणीका भी नाश है और गुणीके नाशसे गुणका नाश है, इस कारण एकता है ॥४०॥ आगे ज्ञानोपयोगके भेद दिखाते हैं:। आभिनिबोधिकश्रुतावधिमनःपर्ययकेवलानि ] मति, श्रुत, अवधि, मनःपर्यय, केवल [ पश्चमेदानि ज्ञानानि ] ये पांच प्रकारके सम्यग्ज्ञान हैं। [च ] और [ कुमतिश्रुतविभङ्गानि त्रीणि अपि । कुमति, कुश्रुत, विभङ्गावधि ये तीन कुज्ञान भी [ ज्ञान: संयुक्तानि ] पूर्वोक्त पांचों ज्ञानोसहित जानना । ये ज्ञानके आठ भेद हैं। भावार्थ-स्वाभाविक भावसे यह आत्मा अपने समस्त प्रदेशव्यापी अनंत १अव समन्तात् द्रव्यक्षेत्रकालभावः परिमितत्वेन धोयते ध्रियत इत्यवधिः. २ परकीयमनोगतार्ये उपचाबात पनः, मनः पर्येति गच्छतीति मनःपर्ययः । पश्चा० ११ Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.002941
Book TitlePanchastikaya
Original Sutra AuthorKundkundacharya
Author
PublisherShrimad Rajchandra Ashram
Publication Year1969
Total Pages294
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationBook_Devnagari & Philosophy
File Size18 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy