Page Text
________________
श्रीमदराजचन्द्रजैनशाखमालायाम् । त्वात् । तत्र स्थावराः कर्मफलं चेतयंते । साः कार्य चेतयंते । केवलज्ञानिनो झानं चेतयंत इति ॥ ३९ ।। अथोपयोगगुणव्याख्यानम्उवओगों खलु दुविहो णाणेण य दंसणेण संजुत्तो । जीवस्स सव्वकालं अणण्णभूद वियाणीहि ॥४०॥
उपयोगः खलु विविधो झानेन च दर्शनेन संयुक्तः ।
जीवस्य सर्वकालमनन्यमृतं विजानीहि ॥ ४० ॥ आत्मनश्चैतन्यानुविधायी परिणाम उपयोगः। सोऽपि द्विविधः । ज्ञानोपयोगो दर्शनोमानंदैकसुखामृतसमरसीभावबलेन दशविधप्राणत्वमतिक्रांताः सिद्धजीवास्ते केवलज्ञानं विदन्ति इत्यत्र गाथाद्वये केवलज्ञानचेतना साक्षादुपादेया ज्ञातव्येति तात्पर्य ॥ ३९ ॥ एवं त्रिविधचेतनाव्याख्यानमुख्यत्वेन गाथाद्वयं गतं । इत ऊर्ध्वमेकोनविंशतिगाथापर्यंतमुपयोगाधिकारः प्रारभ्यते । तद्यथा । अथात्मनो द्वधोपयोगं दर्शयति;-उवओगो आत्मनश्चैतन्यानुविधायिपरिणामः उपयोगः चैतन्यमनुविदधात्यन्वयरूपेण परिणमति अथवा पदार्थपरिच्छित्तिकाले घटोयं पटोयमित्याद्यर्थग्रहणरूपेण व्यापारयति चैतन्यानुविधायि खलु स्फुटं दुविहो द्विविधः । सच कथंभूतः । णाणेण य दंसणेण संजुत्तो सविकल्पं ज्ञानं निर्विकल्पं दर्शनं ताभ्यां संयुक्तः जीवस्स सव्वकालं अणण्णभूदं वियाणाहि तं चोपयोगं जीवस्य संबन्धित्वेन जीवोंके केवलमात्र कर्मफलचेतनारूप ही मुख्य है [ हि ] निश्चय करके [त्रसाः । द्वीन्द्रियादिक जीव हैं वे [ कायेयुतं ] कर्मका जो फल सुखदुःखरूप है उसको रागद्वेपमोहकी विशेषता लिये उद्यमी हुये इष्ट अनिष्ट पदार्थों में कार्य करते हुए भोगते हैं इस कारण वे जीव कर्मफलचेतनाकी मुख्यतासहित जानना । और जो जीव प्राणित्वं ] दश प्राणोंसे [ अतिक्रांताः ] रहित हैं, अतीन्द्रिय ज्ञानी हैं [ते] वे [ जीवाः ] शुद्ध प्रत्यक्ष ज्ञानी जीव [ ज्ञानं । केवलज्ञान चैतन्य भावहीको [विंदन्ति ] साक्षात् परमानंद सुखरूप अनुभवन करते हैं । ऐसे जीव झानचेतनासंयुक्त कहलाते हैं । ये तीन प्रकारके जीव तीन प्रकारकी चेतनाके धारक जानना ॥ ३९ ॥ आगे उपयोगगुणका व्याख्यान करते हैं;-[खलु ] निश्चय से [उपयोगः ] चेतनता लिये जो परिणाम है सो [ द्विविधः ] दो प्रकारका है। वे दो प्रकार कौन कौन से हैं ! [ ज्ञानेन च दर्शनेन सयुक्तः ] ज्ञानोपयोग और दर्शनोपयोग ऐसे दो भेद लिये
अव्यक्तसुखदुःखानुभवरूप शुभाशुभकर्मफलमनुभवन्ति. २ वीन्द्रियादयस्त्रसजीवाः पुनस्तदेव कर्मफलं निर्विकारपरमानंदकस्वभावमात्मसुखमलभमानाः संतो विशेषरागद्वेषानुरूपया कार्यचेतनया सहितमनुभवन्ति. ३ चैतन्यमनुविदधात्यन्वयरूपेण परिणमति, अथवा पदार्थपरिच्छित्तिकाले घटोऽयं घटोऽयमित्यावर्षग्रहणरूपेण व्यापारयतीति बैतन्यानुविधायी।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002941 |
| Book Title | Panchastikaya |
| Original Sutra Author | Kundkundacharya |
| Author | |
| Publisher | Shrimad Rajchandra Ashram |
| Publication Year | 1969 |
| Total Pages | 294 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |