Page Text
________________
जीवत्वगुणव्याख्येयम्;
पलास्तिकायः ।
पाणेहिं चदुहिं जीवदि जीवस्सदि जो हु जीविदों पुवं । सो जीवो पाणा पुण बलमिंदियमाउ उस्सासों ॥ ३० ॥ प्राणैश्चतुर्भिर्जीवति जीविष्यति यः खलु जीवितः पूर्वं । स जीवः प्राणाः पुनर्बलमिन्द्रियमायुरुच्छ्वासः ॥ ३० ॥
इन्द्रियबलायुरुच्छ्वासलक्षणा हि प्राणाः । तेषु चित्सामान्यान्वयिनो भावप्राणाः, पुद्गलसामान्यान्वयिनो द्रव्यप्राणा:, तेषामुभयेषामपि त्रिष्वपि कालेष्वनवच्छिन्नसं तानत्वेन धारणात्संसारिणो जीवत्वं । मुक्तस्य तु केवलानामेव भावप्राणानां धारणात्तद व सेयमिति ॥ ३० ॥
६७
संक्षेपेण सर्वज्ञसद्भावे प्रमाणं ज्ञातव्यं । विस्तरेणासिद्धविरुद्धानैकान्तिकाकिंचित्कर हेतु दूषणसमर्थनमन्यत्र सर्वज्ञसिद्धौ भणितमास्ते, अत्र पुनरध्यात्मग्रंथत्वान्नोच्यते । इदमेव वीतराग सर्वज्ञस्वरूपं समस्तरागादिविभावत्यागेन निरंतरमुपादेयत्वेन भावनीयमिति भावार्थः ॥ २९ ॥ एवं प्रभुत्वव्याख्यानमुख्यत्वेन गाथाद्वयं गतं । अथ जीवत्वगुणव्याख्यानं क्रियते ; — 'पाणेहिं' इत्यादि पदखण्डनरूपेण व्याख्यानं क्रियते । पाणेहिं चदुहिं जीवदि यद्यपि शुद्धनिश्चयनयेन शुद्धचैतन्यादिप्राणैर्जीवति तथाप्यनुपचरिता सद्भूतव्यवहारेण द्रव्यरूपैस्तथाशुद्ध निश्चयनयेन भावपैश्चतुर्भिः प्राणैः संसारावस्थायां वर्तमानकाले जीवति जो विस्सदि भाविकाले जीविष्यति । जो हु यो हि स्फुटं जीविदो पुवं जीवितः पूर्वकाले सो जीवो सः कालत्रयेपि प्राणचतुष्टयसहितो जीवो भवति । पाणा पुण बलमिंदियमाउउस्सासो ते पूर्वोक्तद्रव्यभावप्राणाः पुनर
Jain Education International
इस कारण तुम ही सर्वज्ञ हो । इस न्यायसे सवज्ञकी सिद्धि होती है, निषेध नहीं होता । जो वस्तु इस देशकालमें नहीं और सूक्ष्म परमाणु आदिक जो वस्तु हैं और जो अमूर्त हैं उन वस्तुओं का ज्ञाता एक सर्वज्ञ ही है, और कोई नहीं है ॥ २९ ॥ आगे जीवत्व गुणका व्याख्यान करते हैं; – [ यः ] जो [ चर्तुभिः प्राणैः ] चार प्राणोंसे [ जीवति ] वर्त्तमान कालमें जीता है [ जीविष्यति ] आगामी काल में जियेगा । [ पूर्वं जीवितः ] पूर्वही जीता था [ सः ] वह [ खलु ] निश्चय से [ जीवः ] जीवनामक पदार्थ है । [ पुनः ] फिर जीवके [ प्राणाः ] चार प्राण हैं। वे कौन कौनसे हैं । [ बलं ] एक तो मनवचनकायरूप बल प्राण है और दूसरा [ इंद्रियम् ] स्पर्शन रसन घ्राण चक्षु श्रोत्ररूप पांच इन्द्रिय प्राण हैं । तीसरा [ आयुः ] आयुः प्राण है, चौथा [ उच्छ्वासः ] श्वा १ प्राणेषु २ अशुद्धनिश्वयेन भावरूपानां उपचरितासदुभूतव्यवहारेण द्रव्यरूपाणाम् ।
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002941 |
| Book Title | Panchastikaya |
| Original Sutra Author | Kundkundacharya |
| Author | |
| Publisher | Shrimad Rajchandra Ashram |
| Publication Year | 1969 |
| Total Pages | 294 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |