Page Text
________________
वैशेषिकसूत्राणां किञ्चिद् भाष्यं मनसि निधाय वौद्धाचार्येण दिङ्नागेन प्रमाणसमुच्चयवृत्तौ वैशेषिकाणां सौत्रं प्रत्यक्षलक्षणं निर्दिष्टमनुमानलक्षणं च परीक्षितमिति प्रमाणसमुच्चयटीकाकृतो जिनेन्द्रबुद्धेर्वचनात् स्पष्टमेवावसीयते । प्रमाणसमुच्चयप्रणेता दिङ्नागो नयचक्रप्रणेता मल्लवादी च निकटकालीनावित्यपि ध्येयम् ।
नयचक्रे निर्दिष्टस्य वैशेषिकसत्राणां वाक्य-भाष्ययोष्टीकाकारस्य प्रशस्तमतेर्बहव उल्लेखा अन्यत्र तत्त्वसंग्रहपञ्जिका-सन्मतिटीका प्रमेयकमलमार्तण्डादिषु दृश्यन्ते । अस्यैव प्रशस्तपादः प्रशस्तकरः प्रशस्तदेव इत्यादीनि नामान्तराणि सम्भाव्यन्ते । एका वैशेषिकसूत्रवाक्यभाष्याणां नयचक्रे निर्दिष्टा टीका', अपरतु वैशेषिकमतसंग्रहात्मकः पदार्थधर्मसंग्रहाभिधानः सम्प्रति प्रशस्तपादभाष्यनाम्ना प्रसिद्धः स्वतन्त्रो निबन्ध इति ग्रन्थद्वयं तेन प्रणीतमिति मन्यामहे । एतत् सर्वमस्माभिरत्र षष्ठे परिशिष्टे अनन्तलालदेवशर्मभिश्च Introduction मध्ये प्रतिपादितमिति तत्र विलोकनीयम् ॥ बौद्धग्रन्थानुसारेण प्राचीनं वृत्तम्
___ बौद्धग्रन्थानुसारेण यत् प्राचीनं वैशेषिकस्वरूपं किञ्चित् प्रतीयते तन्निदर्शनार्थ प्रमाणसमुच्चयादिबौद्धग्रन्थांशानां भोटभाषानुवादतः संस्कृते परिवर्तनं विधाय सप्तमे परिशिष्टे निवेशितम् । तदनुसारेणाथ प्रस्तूयते-----
१ दृश्यतामत्रैव परिशिष्टे पृ० १७४, पं० ९, पृ० १९५५० १६-२० ॥ २ पृ० ४३, ४४, ५७, ७८, २६४ २६९ । दृश्यतामत्र Introduction p. 14-15 ॥ ३ पृ० १०१, ७१६, १३२८ ॥ ४ पृ० २७० ॥
५ आत्रेय-प्रशस्तपादादयस्तु ‘कारणगुणपूर्वकाः पृथिव्याम्' [ वै० सू० ७॥ १।१०] इति सूत्रं कार्यपृथिवीरूपादीनां कारणगुणपूर्वकत्व प्रतिपादकम् , वह्निसंयोग[[त् 'पाक]जाश्च' इति सूत्रं तु परमाणुपृथिवीरूपादीनां पाक जत्वप्रतिपादकमिति व्याचक्षते” इति मि. वृत्तौ [पृ ६५] प्रशस्तपादेन एकं सूत्रं [७ । १ । १० ] द्विधा विभज्य व्याख्यातमिति निर्देशो दृश्यते। प्रशस्तपादभाष्ये तु पाकजोत्पत्तिविचारे [पृ० ४६-४७] अयमभिप्रायो यद्यपि लक्ष्यते तथापि तत्रास्य सूत्रस्यानिर्देशात् प्रशस्तपादेन सूत्राणां टीकापि व्यरचीति गम्यते ॥
६ अस्य टीकाप्रटीकादीनामितिहासो मि. वृत्तेभूमिकायां [पृ० २५ ] द्रष्टव्यः॥ ७ पृ० १५० टि. १ । दृश्यतां नयचक्र पृ० ५१२ टि० ७ ॥ ८ P. 14-16 ॥
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002759 |
| Book Title | Vaisheshika Sutram |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jambuvijay |
| Publisher | Oriental Research Institute Vadodra |
| Publication Year | 1961 |
| Total Pages | 360 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari, Ritual_text, & Ritual |
| File Size | 19 MB |