Vaisheshika Sutram

SR No.: 002759
Original Sutra Author: N/A
Author: Jambuvijay
Publisher: Oriental Research Institute Vadodra
Publication Year: 1961
Total Pages: 360
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari, Ritual_text, & Ritual
File Size: 19 MB

Page 272

२०२ सवृत्तिके सटीके च प्रमाणसमुच्चये वैशेषिकहेतुपरीक्षा । शास्त्रेणाकाशधर्मकार्यत्वादीनामपि पैदकारणत्वोपगमादाकाशस्यापि विधानं कृतमेवेत्याशयः । न हि समुदाये धर्मान्तरमस्तीति, समुदायो हि समुदयमानं बुद्धिपरामृष्टमेव, प्रासादमालावत् । तस्य समुदायितोऽभिन्नत्वात् कुतः कृतकत्वादिधर्मः ! समुदायी एव यो धर्मः स तदेकदेशत्वात् ' तस्य ' इति व्यपदेष्टुं शक्यते, यथा गृहस्य 5 गवाक्षः । तस्मात् समुदायी एव हेतुः प्राप्नोति, स च प्रतिज्ञार्थंकदेशत्वादसिद्धः । ननु
समुदायस्य धर्मान्तरं मास्तु, तदेकदेशस्य धर्मिणः शब्दादेः कृतकत्वादिधर्मः सम्भवति, ततश्च तस्यैवाभिधानं हेतुर्भविष्यतीति चेत् , आह-विषाणी तस्मादश्व इत्यादि, यो दृश्यो विषाणी पिण्डोऽसाबश्वः विषाणित्वादित्यत्र साध्यधर्मेणाश्वत्वेन विशिष्टस्य पिण्डस्य
धर्मिणो धर्मो विषाणिस्वमिति स्वशास्त्रोक्तो हेत्वाभासो हेतुः स्यात् । तत्र कृतकत्वादि 10 न सम्भवतीति धर्माणां धर्मिपरतन्त्रत्वात् । अनित्यत्वादिधर्मे कृतकस्वादिधर्मा नोप.
पद्यन्ते । तस्य सिद्धत्वादिति, सिद्धस्य साध्यत्वानुपपत्तेर्लक्षणस्य निर्विषयत्वं स्यात् । धर्मेऽप्ययं समानो दोष इति तत्रापि वक्तव्यम् । अनित्यत्वेन साध्य इति चेदिति अनित्यत्वेन विशिष्टस्य साध्यत्वात् । व्यवच्छेदफलत्वादिति, शब्दशब्दः सर्वावस्थायाः
शब्दं परिगृह्य वर्तते, एवमनित्यशब्दः सर्व शब्दाद्यनित्यं वस्तूपगृह्य । तयोः परस्परं 15 व्यवच्छेदः, अनित्यशब्देन शब्दस्यावस्थान्तरव्यवच्छेदात् , शब्दशब्देन च नित्यत्वस्याश्रयान्तरव्यवच्छेदात् । तस्मात् परस्परव्यवच्छेदेन संसृष्टत्वात् समुदायस्यैव साध्यत्वं भवति।
गुणभृतमपीति 'अभिधान 'विशेषणत्वात् साध्यं गुणभूतम् , तथा च विवक्षावशात् सामर्थ्ये सति 'शब्दा विवक्षामनुरुन्धते' इति तच्छन्देन साध्यमेव परामृश्यते ।
समुदायेन धर्मिणा वान्यस्तद्वान्नास्तीति, धर्मिसमुदाययोः स्वतन्त्रत्वात् । ननु समु. 20 दायिनः तद्वान्नास्ति, ततः किमेवमिति चेत् , नैतदेवम् , अत्र धर्मः समुदायेन तद्वाना
होस्विद् धर्मी ? यदि धर्मोऽनित्यत्वादिः यदभिधानं हेतुभूतं स धर्मो नास्त्येव । अथ धर्मी, तत्र धर्मिमात्रे साध्ये यो दोषः स प्राप्नोत्येव । तस्मात् 'समुदायेन धर्मिणा वान्यस्तद्वान् नास्तीत्यत्र यथोक्तदोषो न वर्तते स नास्तीत्यभिप्राय इत्यनवद्यम् ।
विशेषः साध्यवद्धर्मः प्राप्त इति । साध्यवत एवेत्यवधारणा दित्यभिप्रायं प्रका
१ वै० सू० २ । २ । ३२-३७ ॥ २ अनित्यकारणत्वोपगमात् (?) ॥ ३ छोग्स्° पडि° नि' VT. समुदायस्य हि (?) ॥ ४ छोग्स्° प° चन्° खो° न°ि छोस्° गङ् यिन्' प° VT. =समुदायिन एव यो धर्मः (?) ॥ ५ छोग्स्° ५° चन्' लस्° VT.=समुदायितः [अन्यः ?] ॥ ६ दे°ि छोस्° VT.=[स] तद्धर्मो (?) ॥ ७ यत्रोक्त (?)॥