Vaisheshika Sutram

SR No.: 002759
Original Sutra Author: N/A
Author: Jambuvijay
Publisher: Oriental Research Institute Vadodra
Publication Year: 1961
Total Pages: 360
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari, Ritual_text, & Ritual
File Size: 19 MB

Page 268

१९८
सवृत्तिके सटीके च प्रमाणसमुच्चये वैशेषिकहेतुपरीक्षा ।
हेतुरिति चेत्, तत्रापि साधारणविशिष्टयोः 'विशेषः साध्यवद्धर्मः प्राप्तः *सध्यत एव धर्म इत्यवधारणातु * । न हि साध्यवतो धर्म एवेत्यवधारणे किमपि प्रयोजनम्, धैर्मिणि प्रसङ्गाभावात् । ततः ' साध्यवत एव धर्मः ' इति सामीप्यात् तंत्र प्राप्नोति । तथा च शब्दो [s] नित्यः श्रावणत्वादित्यपि हेतुः 5 स्यात् । साध्यधर्मेऽपि तुल्यमिति चेत्, न तस्य ' अन्यत्र द्वेषा वर्तते ' इति विशेषणात् । असाधारण स्त्वन्यत्र न वर्तते इति न तुल्यम् ।
अनित्यत्वमात्रसाध्यत्वे च शब्दात् अन्यस्यापि तद्वतो घटादेर्मा धनस्य हेतुभूतत्वाचाक्षुषत्वाभिधानमपि हेतुः स्यात् । किञ्च, अनिश्चितः, अनिश्चित इति संशयहेतुर्व्यभिचारी, सोऽपि हेतुः स्यात्, यथा [१] नित्योपूर्तत्वा10 दिति । तन्मात्रमपि विकल्पनीयम् । सर्वयापि न युज्यते । तस्मात् तद्वत्साधर्म्याव्यभिचारीति वक्तव्यम् । तथा सेति तद्वत्साधर्म्यस्व साध्यत्वाद्धर्मान्तरं परिहृतं भवति श्रवणत्वं च * । अव्यभिवारिवचनादवधारणाच्च व्यभिचारिधर्माभिधानं परिहृतम् । यथापूर्वोक्तदोषः
15
आकाशास्तितासिद्धौ प्रयोगो नोपपद्यते ।
तत्र प्रतिज्ञावतः साध्यवतो वा धर्मोऽसिद्धः, धर्मिणोऽसिद्धत्वात् । तस्मात् प्रयोगोऽपि सम्बन्धाद्धेतुर्नोपपद्यते ।
.
१ इति चेत् V नास्ति ॥ २ ' साधारणविशिष्टयो: सद्भावे' इत्यपि K अनुसारेण भवेत् पाठः । ' साधारणो विशेष साध्यवद्धर्मः स्यात् ' V अनुसारेग पाठो भाति ॥ ३ ' विशिष्टः ' 20 इत्यपि पाठो भवेत् ॥ ४* * एतदन्तर्गतः पाठो VT. मध्य एव दृश्यते ॥ ५ ' धर्मिणोऽप्रसक्तत्वात्' इत्यपि पाठश्चिन्त्यः || ६ तद्धर्मः प्राप्नोति V॥ ७ असाधारणस्य त्वन्यत्रावृत्तेर्नतुल्यम् ' इति ' असाधारणस्त्वन्यत्रावर्तमानत्वाद् न तुल्यः' इति वा पाठोऽप्यत्र भवेत् ॥ ८ च V नास्ति ॥ ९ अनिश्चितश्च संशयहेतुर्व्यभिचारी, स हेतुः स्यात् K ।। १०** ' तथा सति तद्वत्साधर्म्यस्य साध्यत्वाद् अधर्मस्य श्रावगत्वस्य च परिहारः K । तथा सति तद्वद्वर्मसाधर्म्याद् धर्मान्तरं परिहृतं भवति । श्रावगलं V तथा सति धर्मान्तरं परिहृतं भवति VT. ॥ ११ ' एवं हि ' इत्यपि पाठोऽत्र स्यात् ।। १२ श्रावणत्वं व्यभिचारिवचनं च ' अव्यभिचारि' इत्यवधारणात् VVT. मध्ये तु 'धर्मान्तर'शब्देनैव श्रावणत्वस्य संग्रहः कृतो भाति । अतस्तदनुसारेण श्रावणत्व पदमनावश्यकमत्र भाति ।। १३ पूर्वत्र यथोक्तो दोष: V । पूर्वोक्ते यथोक्तो दोष: K | ( यथापूर्वोक्तवद् दोष: ? ) ॥ १४ ' गगनास्तितासिद्धौ ' इत्यपि भवेत् पाठः ।। १५ असम्बन्धान्न हेतुः । K ||
25