Vaisheshika Sutram

SR No.: 002759
Original Sutra Author: N/A
Author: Jambuvijay
Publisher: Oriental Research Institute Vadodra
Publication Year: 1961
Total Pages: 360
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari, Ritual_text, & Ritual
File Size: 19 MB

Page 267

अथ सवृत्तिके प्रमाणसमुच्चये तृतीये परार्थानुमानपरिच्छेदे वैशेषिकमतपरीक्षा। *ममुदाय्येव धर्मः स्याद् न साध्यौ धर्मधर्मिणौ ।। ५४ ॥ विशेषः साध्यवद्धर्मः प्राप्तोऽन्यस्याप्यनिश्चितः।
. आकाशाद्यस्तितासिद्धौ प्रयोगो नोपपद्यते ॥ ५५ ॥ .. 5 वैशेषिकाणामपि " तद्वद्धर्मस्य हेतुः [ ] अभिधानमिति वर्तते । अत्र च तच्छब्देन यदि साध्याभिधानं सम्बध्यते तेन साध्य मेव तद्वद् भवति, तच्च समुदायो धर्मो धर्मी वा स्यात् ? यदि समुदायस्तर्हि समुदाय्येवं धर्मः स्यात् , शब्दोऽनित्य इत्यत्र समुदायेऽनित्यत्वं धर्म इत्यनित्याभिधानं हेतुः स्यात् , न हि समुदाये धर्मान्तरमस्ति । " विषाणी तस्मादश्वः" [वै० सू० 10 ३ । १ । १२ ] इति साध्येऽत्रापि विषाणित्वं धर्मत्वाद्धेतुः स्यात् । अथ धर्मः, तत्र कृतकत्वादि न सम्भवति । अथ धर्मी, तन्न, तस्व सिद्धत्वात् । अनित्यत्वेन साध्य इति चेत् , न, समुदायार्थस्य माध्यत्वात् । ' अनित्यत्वस्य शब्द:, शब्दस्यानित्यत्वम् , शब्दोऽनित्यः' इत्येते. समुदायार्था व्यवच्छेदफलत्वात् । एवमत्र समुदायार्थ एव साध्यः सम्भवति, न साध्यौ धर्मधर्मिणौ तौ 15 साध्यौ न सम्भवतः सदोषत्वात् । नापि समुदायः पूर्वोक्तदोषत्वात् * । ___ अथ गुणभूतमपि साध्यं तच्छब्देन सम्बध्यते, तत्र समुदायेन धर्मिणा वान्यस्तद्वान् नास्ति यस्य तद्वतो धर्मः स्यादिति धर्मोऽनित्य[व]मेव सांध्यमवश्यमभ्युपगन्तव्यम् । ततः शब्द एव तद्वानिति तस्य यो धर्मः स..
१ 'समूहस्यैव धर्म: स्यात् ' इत्यपि भवेत् पाठः ॥ २ 'अत्रापि' इत्यपि भवेदत्र पाठः ॥ 20 ३ तदिति शब्देन साध्याभिधानमभिसम्बध्यते तेन साध्यमेव तद्वदित्युक्तं भवति V॥ ४ ' तच्च किं समुदाय उत धर्म आहोस्विद् धर्मी' इत्यपि भवेत् पाठः ॥ ५ समूहस्यैव धर्म: स्यात् ' इत्यपि पाठो भवेत् ॥ ६ समूह (2) एव धर्मः स्यात् , अत्र शब्दोऽनित्य इति समुदायेऽनित्यत्वं धर्म इति तदभिधानं हेतुः स्यात् , न हि समुदायस्य धर्मान्तरमस्ति । विषाणित्वादश्व इत्यत्रापि साध्ये [ विषाणित्वं ] समूहस्यैव धर्म इति हेतुः स्यात् । अथ धर्मः, तस्य कृतकत्वादि न सम्भवति के V॥७ 'साध्यते' इत्यपि पाठः स्यात् ॥ ८ समुदायार्थत्वात् । K॥ ९ ' इत्येतेषां समुदायोऽर्थः' इत्यपि भवेत् पाठः ॥ १० * असम्भवः सदोषत्वात् * K ॥ ११ 'साध्यत्वेनावश्यमभ्युपगन्तव्यः' इत्यपि भवेत् पाठः।