Vaisheshika Sutram

SR No.: 002759
Original Sutra Author: N/A
Author: Jambuvijay
Publisher: Oriental Research Institute Vadodra
Publication Year: 1961
Total Pages: 360
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari, Ritual_text, & Ritual
File Size: 19 MB

Page 243

सप्तमं परिशिष्टम्। . यद्येवं भिन्नेन्द्रियग्राह्यत्वादप्यन्यत्ववादेऽनेकान्तः । [यस्माद् K] एके. न्द्रिय ग्राह्यत्वेऽपि द्रव्यगुणकर्मणां भेदो नीलादिभेदश्च दृष्टः, विनापीन्द्रिय भेद ग्रहण भेदाद् नीलादि भेदश्च दृष्टः । यदभावेऽपि यद् भवति तस्य तदकारण
वादिन्द्रिय भेदोऽन्यत्वस्य न कारणमिति चेत् , अन्यथोक्तं तत् । भिनेन्द्रियग्राह्यत्वादनेकत्वमुच्यते, नैकेन्द्रियग्राह्यत्वादेकत्वं यतोऽने कान्तः स्यात् । न हि 5 भिन्नेन्द्रियग्राह्यत्वादेवाने कत्वमुच्यते, किं तर्हि ? अनेकत्वमेव इति [ वचनाद् K ] नानै कान्तिकः।
' इन्द्रिय भेदं विनापि ' इति यदुक्तमत्र सर्व साध्यं न कथ्यते । न हि सर्वमने कमिन्द्रियभेदादित्युच्यते, किं तर्हि ? यत्रेन्द्रिय भेदस्तदने कम् [एव v] इति भेदोऽप्यन्यत्वस्य कारणं न निषिध्यते ।
' 10 अपि च, अक्षाभेदेऽपि धीभेदाद् भेदेऽभेदोऽन्यथा कुतः। यत्र [च vT ] इन्द्रिय भेदं विनापि बुद्धिभेदाद् नानात्वमुच्यते तत्रेन्द्रिय भेदे बुद्धिः भेदे च ‘एकम्' इत्यस्य नावकाशः । ____ एतेन गुणादिषु प्रत्यक्षज्ञानमपि निराकृतं वेदितव्यम् । [ यस्मात् ] .. तदपि हि स्वाश्रयसम्बन्धद्वारेण चतुष्टयसन्निकर्षादेवोत्पद्यते । यथा च सर्वथा 15 सन्निकर्षान्न ज्ञानोत्पत्तिरुक्तमेवं नैयायिकप्रत्यक्षपरीक्षायाम् । एवं वैशेषिकप्रत्यक्षमपि सदोषम् ।
अथ जिनेन्द्रबुद्धिरचिता विशालामलवती नाम व्याख्या। केनचित् सम्बन्धेनेति, वृत्तिकृन्मतविशेषेणानेके सम्बन्धाः, तत्र कस्मिंश्चित सम्बन्धे प्रत्यक्षलक्षणसूत्रमिदं न सम्भवतीत्यतः · केनचित् सम्बन्धेन ' इत्युक्तम् । तत्र 20 केचित्-प्रसिद्धिर्लिगमात्मनः । प्रसिद्धिर्ज्ञानमित्यनन्तरम् । सा च प्रसिद्धिर्गुणत्वानित्यत्वाभ्यां शब्दवद् द्रष्टव्येत्युक्तम् । यदि बुद्धिरनित्या, अनित्यं च कारणवत् , ततोऽस्या अपि कारणं वक्तव्यमन्यत्वं चानेन ज्ञापकहेतुनेति चेत् , उच्यते- आत्मे
१ सर्वेन्द्रियग्राह्यत्वादप्यनेकत्ववादे K ॥ २ नीलादिभेदग्रहणं दृष्टम् ।। ३ दिन्द्रियमेदोऽनेकत्वे न हेतुरिति चेत् K ॥ ४ ' अपि तु ' इत्यपि भवेत् पाठः ॥ ५ प्यनेकत्वस्य K ॥ ६ 'एकत्वम् ' 25 इति निरवकाशम् V ॥ ७ प्रत्यक्षज्ञानोत्पत्तिरपि निराकृता वेदितव्या v ॥ ८ तथा च सर्वथा सन्निकर्षान्न ज्ञानोत्पत्तिरिति नयायिकपरीक्षायां यथोक्तम् । तस्माद् वैशेषिकप्रत्यक्ष दुर्विहितम् । -v || ९ एतत्परिशिष्टान्ते पूर्तिर्दष्टव्या ।। १० तुलना-वै० सू० ३। १। २ ।।