Vaisheshika Sutram

SR No.: 002759
Original Sutra Author: N/A
Author: Jambuvijay
Publisher: Oriental Research Institute Vadodra
Publication Year: 1961
Total Pages: 360
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari, Ritual_text, & Ritual
File Size: 19 MB

Page 242

१७२ सवृत्तिके सटीके च प्रमाणसमुच्चये वैशेषिकप्रत्यक्षपरीक्षा । शब्दादावभावादव्यभिचार उच्यते, न रूपत्वादे रूपादौ सद्भावद्वारेण । युक्त्या पीयं कल्पना नोपपद्यते, यस्माद् अगृहीतेर भावत्वात्, इन्द्रियान्तरेणाग्रहणं हि ग्रहणाभावः, स कथं रूपत्वादिना क्रियते ? भैवतु कारणाभावेन ग्रहणाभावः । तस्माद् रूपत्वादीनां नियामकत्वं न युज्यते । ननु यद् द्रव्यादावभिन्न 5 ग्रहणं दृष्टं तत् कथं चेत्, अन्यगोचरम् । चक्षुःस्पर्शनाभ्यां भिन्नो विषय उपलभ्यते, तेत्सहचारिसमुदायविषयमभिन्नं ग्रहणं स्मरणज्ञानमन्यदेवोपजायते रूपाद्यग्रहे तबुद्ध्यभावात् । एवं विशेष्याणि भिन्नानि स्वेनेन्द्रियेणोपलभ्य अर्थान्तरव्यवच्छेदविषयमभेदेन सर्वत्र मानसं ज्ञानं जायते, न तु सत्तागुणत्वे
प्रत्यक्षे । तदनुपलक्षणात् ' प्रत्यक्षेण ग्रहणम्' इत्यभिमानस्तयोः कृतार्किकाणाम् । 10 तुल्यगोचरतेष्टा चेत् । स्यादेतत्-विशेषणविशेष्ययोरवश्यं तुल्येन्द्रिय
ग्राह्यत्वमभ्युपगन्तव्यं तदग्रहे तबुद्रयभावादिति चेत् , तथा सति अनिष्टेऽपि प्रसज्यते । याभयं तुल्येन्द्रियग्राह्यं द्रव्य गुणकर्माण्यपि द्रव्यवन्तीति सत्तावद् द्रव्यं सर्वेन्द्रियं स्यात् । एवमे केंद्रव्यत्रत्वाद् न द्रव्यं सत्ता, सत्तायाः सर्वेन्द्रिय
त्वात् । ननु व्यवृत्तित्वात् सत्ता एकद्रव्या तद्वती उच्यते इति चेत् , न, अभिन्न 15 त्वात् । अभिन्ना सत्ता सर्वत्र द्रव्यादौ मति न निषिध्यते । तथा चोक्तम्
" गुणकर्मसु च भावान्न कर्म न गुणः" [वै० मू० १ । २ । १८ ] इति । यदि च द्रव्ये वर्तमान कद्रव्या नान्यत्र वर्तमाना एकद्रव्येति [ उच्यते v] भेदः स्यात् । यदा च चाक्षुषप्रत्यक्षेग · अग्निरूष्णः' इति ग्रहणं तदा स्पर्शोऽपि
चाक्षुषः स्यात् । तस्मात् सत्तागुणत्ववद् भिन्नेन्द्रियग्राह्यत्वेऽपि द्रव्यमभिन्नामिति 20 न युज्यते ।
१v मध्ये सम्यगर्थों न ज्ञायते ॥ २ युज्यते। यदि कार गाभावे ग्रहणाभावो भवतीति चेत् । तस्माद् रूआदेः स्वविशेषनियानकत्व न युज्यते । ॥ ३ न भवति K। अत्र 'न' इति निरर्थक भाति । ' कारगाभावे ननु ग्रहगाभावो भविष्यति' इत्यपि पाठोऽत्र सम्भवेत् ।। ४ यद्येवं
द्रव्यादा Psv. ॥ ५ ' तत्सहचर ' इत्यपि पाठोऽत्र भवेत् ॥ ६ तत्सहकारि Psv ? || ७ ( अभेद15 ग्राहकं ? ) ॥ ८ तयोः सत्तागु गत्वयोः। तेषां कुतार्किका गाम् ' इत्यपि पाठश्चिन्यः ॥ ९ “ सदनित्यं
द्रव्यवा कार्य कारण सामान्यविशेषवदिति द्रव्यगुण कर्म गामविशेषः । "-वै० सू० १। १ । । १० " द्रव्यगुगकर्मभ्योऽर्थान्तरं सत्ता । १ । २ । ७ । एकद्रव्यवत्त्वान्न द्रव्यम् । १ । २ । ८1"वै० सू०॥ ११ द्रव्ये वर्तमाना Psv || १२ द्रव्पभेद: स्यात् । । किन्त्वशुद्धमेतत् , सत्ताभेदस्याभिप्रेतत्सात् ॥ १३ इतः परं तथा च न' इति VT. मध्ये प्रतीको भाति ।।