Page Text
________________
जयोदय-महाकाव्यम्
[ ५-६
संगदस्तस्य भावः संगदता तामनुययौ । संसर्गयोग्यतां जगामेति विरोधा
भासोऽलंकारः ॥४॥
बहुकल्पपादपैरपि रम्यं सुमनःसमूहतो भुवि गम्यम् । नन्दनं वनमिवातिमनोज्ञं पुण्यपूरुषैर्बभूव भोग्यम् ||१|| टीका - यद् वनं नन्दनं स्वर्गीयवनमिव भुवि धरायां बभूव । यतस्तद् बहुकल्पैरनेकप्रकारकैः पादपैरपि रम्य मनोहरं पक्षे बहुभिः कल्पपादपैः सुरवृक्षैरपि रम्यं । सुमनसां पुष्पाणां पक्षे देवानां समूहतो गम्यं ज्ञेयमेव । पुण्यपूरुषैर्महाभागजनैः भोग्यमनुभवयोग्यमिति श्लेषोपमालंकारः ॥५॥
उच्चैः पल्लवमधोजेटीति तपस्यतोऽन्यस्मै गुणरीति । यौवनंप्रतीतिः ||६|| टीका - उच्चैर्गताः पल्लवाः पत्राणि यत्र तद्यथा स्यात्तथा । किञ्चाधो गच्छन्ति जटा
अनोकहस्य
सुकृतसंगीतिरभूदतो
६७०
देखकर संगदतां - पति समागमको देने वाली क्षमताको प्राप्त हुई थी । वृक्षोंकी सघन छाया देख उसे विश्वास हुआ था कि यहाँ अवश्य ही पतिका समागम प्राप्त होगा । यह विरोधाभास अलंकार है ||४||
अर्थ - वह उद्यान पृथिवी पर नन्दन वनके समान अत्यन्त मनोहर था, क्योंकि जिस प्रकार नन्दन वन बहुकल्पपादपैः - अत्यधिक कल्पवृक्षों से रम
होता है उसी प्रकार वह उद्यान भी बहुकल्प - पादपैः - अनेक प्रकारके वृक्षोंसे रमणीय था । जिस प्रकार नन्दनवन सुमनः समूह -- देवोंके समूह से जानने योग्य होता है उसी प्रकार वह उद्यान भी सुमनः समूह - विद्वानोंके समूहसे जानने योग्य था और जिस प्रकार नन्दनवन 'पुण्यपुरुष - यक्षजनोंसे भोग्य होता है उसी प्रकार वह उद्यान भी पुण्यशाली पुरुषोंसे भोग्य था । यह श्लेषोपमालंकार है ॥५॥
अर्थ - यतश्च उस उद्यानमें कोई अनोकह - वृक्ष उच्चैः पल्लवं -- ऊपरकी ओर पत्तोंको करके ( पक्ष में ऊपरकी ओर पद् लवों--पैरोंको करके), अधो
१. जटा विद्यन्ते यस्य तत् जटि शिरः ।
२. युवतीनां समूहो यौवतम् तस्य प्रतीतिः विश्वासः पक्षे प्रति इतिः गमनमित्यर्थः ।
३. बहुप्रकाराः बहुकल्पाः ते च ते पादपाश्च तैः । पक्षे बहवश्च ते कल्पपादपाश्च बहुकल्पपादपाः तैः ।
४. 'सुमनाः पुष्पमालत्योः स्त्रियां घीरे सुरे पुमान्' इति विश्वलोचनः ।
५. पदोर्लवाः पल्लवाः चरणांशाः, पक्षे पत्राणि ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002757 |
| Book Title | Jayodaya Mahakavya Uttararnsh |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhuramal Shastri |
| Publisher | Digambar Jain Samiti evam Sakal Digambar Jain Samaj |
| Publication Year | 1994 |
| Total Pages | 690 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari & Literature |
| File Size | 15 MB |