________________
४-५ ] षड्विंशः सर्गः
११७५. स बभूवेत्यादि-कुलानुमानतः कुलपरम्परानुसारतः स एव प्रतिपत्तिमान विश्वासयोग्योऽतः स एव सवभूः राज्याभिषेकस्य स्थानं बभूव । सन्नयः समीचीननीतिवेत्ता जयो नाम नृपतीर्थस्य पतिः स तमेव नृपतीनां भूपानां धुरि सर्वेषामुपरि न्ययोजयत्. सन्नियुक्तं कृतवान् । यमकोऽलंकारः ॥३॥
क्षरदक्षरसौधसत्त्वरा परितश्चत्वरपूरणत्वरा ।
सुदशां नखरेषु सोमता प्रजयाऽक्षिप्रजयादसौ मता ॥४॥ क्षरदभरेत्यादि-तथासौ निर्दिश्यमाना सोमता चन्द्रमस्ता सुन्दरता चाक्षिप्रजयाऽक्षिप्रो विलम्बस्तस्य जयात्परिहाराच्छीघ्रमिति यावत् प्रजया जनसाधारणेनापि सुदृशां मृगनयनानां स्त्रियां नखरेषु करामषु मतानुमानिता यतस्तत्र सुधायाः प्रस्तरचूर्णविकारस्येदं सौधं सत्त्वं अक्षरं बहुकालस्थायि च तत्सोधसत्त्वं क्षरन्निर्वजच्च तदक्षरसौधस्त्वं राति स्वीकरोति सा परितः सर्वतश्चत्वरस्य मङ्गलमण्डलस्य पूरणे त्वरा शीघ्रता यस्यास्सा : अनुप्रासोऽलंकारः ॥४॥ त्वयि त्वजिच्च नस्ततां लभतां स्नेहगुणोऽप्यनन्तताम् । अभिषेकनिषेकसम्पदः स्फुरदभ्यङ्गकृता व्यभाव्यदः ॥५॥
त्वकयोति-अभिषेकस्य स्नानस्य यो निषेकस्समारम्भस्तस्य या सम्पत्तस्याः स्फुरत् स्पष्टरूपमभ्यङ्गं तैलमर्दनं करोति यस्तेन जनेन हे प्रभो ! त्वयि एव त्वयि तु पुनर्नोऽ
अर्थ-स्त्रियोंने अपने हाथोंसे शोघ्र ही चौक पूरकर उत्सवमें सोमताभव्यता (पक्षमें चन्द्रता) ला दी। प्रजाने उस सोमताको स्त्रियोंके अग्रभाग सम्बन्धी अनुमानित को थी, क्योंकि जिस प्रकार चन्द्रता क्षरदक्षरसौधसत्वराझरते हुए अविनाशी अमृत समूहके सद्भावको देने वाली होती है, उसी प्रकार वह सोमता-भव्यता भी क्षरवक्षरसौषसत्त्वरा-झरते हुए कलईके सद्भावको देने वाली थी, अर्थात् सफेद-सफेद कलईसे स्थानको स्वच्छकर उसमें चौक पूर रही थीं तथा परितश्चत्वरपूरणत्वरा-जिस प्रकार सोमता-चन्द्रता चारों
ओर चत्वरता-मण्डलता-गोलाकृतिको धारण करने वाली होती है, उसी प्रकार वह सोमता-भद्रता भी परितश्चत्वरपूरणत्वरा-सब ओर मण्डल-रंगावली द्वारा मण्डलके पूरनेमें शीघ्रतासे सहित थी ॥४॥ . अर्थ-स्नानके पूर्व अनन्तवीर्यके शरोरमें अभ्यङ्ग-तैलका मर्दन किया था जो ऐसा जान पड़ता था मानों कह रहा हो हे भावी राजन् ! शरीर पर जो स्नेह-तैल लगाया जा रहा है वह हम प्रजा जनोंके अकजित्-दुःख अथवा पापको
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org