________________
६०-३२] पञ्चविंशतितमः सर्गः
११५१ अयि सुवंशज ! वंशमहीरुहि स्वगतवातवशेन मिथोहि । अपरमत्र न किञ्चिदये फलं कलहवह्निमुपैमि तु केवलम् ॥३०॥ __ अयीत्यादि-अयि सुवंशज ! स्वगतो यो वातः सन्ततिपालनबुद्धिर्वा वायुस्तदर्शन मिथ: परस्परं द्रुहि विद्रोहकरे वंशमहीरुहि कुलपादपे वेणुवृक्षे वा केवलमहं कलहह्नि विसंवादरूपमग्निमेवोपैमि, अपरं किञ्चिदपि फलमहं नोपैमि, 'वा वाततातयोग्रन्थौ' इति विश्वलोचने ॥३०॥ अभिमतस्य मुदो यदि सङ्गमे दरद एवमनुष्य विनिर्गमे । इति विनिर्वृतये खलु सम्मुखा विगतसङ्गसुखाः पुरुराण्मुखाः ॥३१॥ ____ अमिमतस्येयादि-अभिमतस्य संगमे यदि भुदो हर्षबुद्धयो भवन्ति तदा पुनरेवममुव्याभीष्टस्य विनिर्गमे विनाशे दरदो भीतयोऽपि भवन्ति खलु, इत्येव विचार्य पुरुराट् श्रीनाभेयो मुखं येषां ते विगतमनपेक्षितं सङ्गस्य गृहवासस्य सुखं यस्ते तथा भवन्तो निर्वृतये मुक्त्यै सम्मुखा जाताः ॥३१॥ सुखमतीतमतीतमथान्वयः किमिति भाविनि तत्र किलेत्ययम् । हतमतिः क्षणसौख्यविमोहितः श्रममुपैति वृथैव तरामितः ॥३२॥
सुखमित्यादि-अथान्यदपि विचारणीयं यत्सुखमतीतं पूर्वकालीनं तत्तु अतीतं गतं विनष्टमेव, भाविनि तत्र सुखे पुनरन्वयः सम्बन्धोऽस्ति किम् ? किन्तु नैवास्ति, एवं क्षण
अर्थ-हे सुवंशज ! श्रेष्ठवंशमें उत्पन्न आत्मन् ! मैं स्वकीय सन्तानके परिपालनकी बुद्धिरूप वायुसे परस्पर द्रोह करने वाले वंशमहीरुह-कुलरूपी वृक्ष अथवा बाँसके वृक्षपर मात्र कलहरूप अग्निको प्राप्त करता हूँ, इसके सिवाय अन्य कुछ भी फल नहीं प्राप्त करता।
भावार्थ-जिस प्रकार बाँसके वृक्ष में कुछ भी फल नहीं लगता, वे परस्परके संघर्षसे अग्नि ही उत्पन्न करते हैं, उसी प्रकार वंश-कुटुम्बरूपी वृक्षमें परस्परके विसंवादसे कलहरूप अग्नि ही उत्पन्न होती है, उसमें आत्माका हित करनेवाला कोई फल प्राप्त नहीं होता ॥३०॥ ___ अर्थ-यदि इष्टवस्तुके समागममें हर्ष होता है तो उसके वियोगमें दुःखकारक भय होता है, यह विचारकर ही श्रीवृषभदेव आदि प्रमुख पुरुष गृहवाससम्बन्धी सुखकी उपेक्षाकर मुक्तिके लिये उद्यत हुए थे ॥३१॥
अर्थ-अतीत कालका सुख तो अतीत ही हो चुका-नष्ट हो चुका और आगामी सुखका सम्बन्ध क्या है ? प्राप्त होगा ही यह भरोसा है क्या? नहीं
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org