________________
महाकाव्यम्
जयोदय-महाकाव्यम्
[ ३०-३१ स बलिद्विषः शक्रस्य पत्तनं स्वर्ग तेन कृतां निजां क्षति हानि तामनुस्मरन् खलु तज्जेतुमात्तपक्षतिः समुपलब्धपिच्छोऽस्ति तावदित्युत्प्रेक्षालंकारः ॥२९॥
सुरापगापूरमदूरवति यत् समन्ततः कुण्डलवत् प्रमण्डनम् । गिरि निरीक्ष्यापि सुधाकरोपमं रसोदयाकाङ्क्षि मनो मनस्विनाम् ।३०। ___ सुरापगेत्यादि-यस्य समन्ततः सर्वतोऽदूरवति सन्निकृष्टमेव कुण्डलवत् कर्णभूषणवत् चन्द्रस्य परिवेषवा प्रमण्डनं यस्य तत् सुरापगाया गङ्गायाः पूरमस्ति, तं गिरि सुधाकरोपमं चन्द्रतुल्यं निरीक्ष्यापि पुनर्मनस्विनां विचारवतां मनो रसोदयं शृङ्गारपरिणाममाकाङ्क्षति तबसोदयाकाङ्क्षि भवति ॥३०॥ तमप्यधिष्ठानमहीधरं पुरोः पुरोगतं योऽथ यशोऽङ्कमस्पृशत् । स्पृशत्सुरावासममन्वभन्ददं ददर्श पद्मापतिरुत्तमोत्तमम् ॥३१॥
तमपीत्यादि-अथ यो गिरिर्यशोऽङ्क यशसोऽङ्क लक्षणं स्वच्छत्वमस्पृशत् स्वीचकार तमपि पुरोः श्रीमाभेयस्याधिष्ठानमहीधरं परिनिर्वाणस्थलं स्पृशति समालिङ्गति उच्चस्त्वात्सुराणामावासं स्वर्ग यस्तं तथाऽमन्दं भन्दं सुखं वदातीति तं किलोत्तमेष्वप्युत्तमं ददर्श दृष्टवान् पनापतिः स जयकुमारः पुरोगतं सम्मुखमायातम् ॥३१॥
अपनी हानिका स्मरण करता हुआ उसके नगर-स्वर्गको जीतनेके लिये मानों पङ्ख हो धारण कर रहा है। ___ भावार्थ-लोकमें प्रसिद्ध है कि इन्द्रने पर्वतोंके पङ्ख काट दिये थे । उसका बदला लेनेके लिये ही मानों कैलास पर्वत मेघरूपी पङ्घ लगाकर वलारि-इन्द्रकी पुरो-स्वर्गको जीतनेके लिये तैयार हो रहा हो ॥२९॥ ___अर्थ-जिसके चारों ओर निकटवर्ती तथा कुण्डल-कर्णभूषण अथवा चन्द्रपरिवेषके समान आभूषण रूप गङ्गाका प्रवाह है, चन्द्रतुल्य उस कैलास पर्वतको देखकर भी विचारवान् मनुष्कोंका मन रसोदय-शृङ्गार रसरूप परिणामको आकांक्षा करता है।
भावार्थ-जिस प्रकार परिवेषयुक्त चन्द्रमण्डलको देख कर रागी मनुष्योंका मन शृङ्गार भावको प्राप्त होता है, उसी प्रकार गङ्गाप्रवाहसे वेष्टित श्वेतवर्ण कैलास पर्वतको देखकर भी विचारवान् मनुष्योंका मन शृङ्गार भावको इच्छा करने लगता है ॥३०॥
अर्थ-जो यशके लक्षण स्वरूप-स्वच्छताको स्वीकृत कर रहा है, भगवान् वृषभदेवका निर्वाण स्थान है, अत्यन्त ऊँचाईके कारण मानों स्वर्गका स्पर्श कर
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org