________________
१०४४ .जयोदय-महाकाव्यम्
[७७ रात्रावित्यादि-या सुलोचना रात्रौ राशि नपतौ चन्द्रमासि च सति स्मितेन सहिता सस्मिता स्मेरमुखा या मधुरसा या च रमणीया, यद्वा मधुरसो रणमार्दवं तेन रमणीया सासौ दिने च शोभनं भगमेश्वयं यस्याः, यद्वा शोभनो भगः सूर्यो यस्यास्सा सुभगा, इत्यतः पमिनी नाम सुलक्षणा स्त्री कमलिनी च भूत्वा साऽऽलिजने सखीसमूहे, किञ्च भ्रमरवृन्दे सति मुद्रणामौदासीन्यं मुकुलभावं चागात् प्राप्तवती किमु किन्तु सर्वदेव प्रसन्नासीत् । सा निशि कुमुदिनीवद् राशि कैरानन्वैः कृत्वा रविणी मृदुभाषिणी रात्रिविकासिकमलबल्ली च भवित्री दिने च सा कमलिनीति कृत्वा । अहो इत्याश्चर्यम् । वक्रोक्तिः श्लेषश्च ॥७६॥ विप्ललववधूस्वरेण सासन्नाविप्रभावमाप यदा सः । कर्णधारकत्वं साऽऽप परं स यदा चारित्राख्यानपरः ॥७॥
विप्लेवत्यादि-यदा स जयकुमारो ना पुरुषो विप्रभावं ब्राह्मणत्वमाप तदा सा सुलोचना स्वरेण निजीयेन रवेणापि कृत्वा विप्रवरस्य वधूः समिणीत्यासन्नानुकूला ब्राह्मणस्य ब्राह्मणी सेति यावत्, रलयोरभेवा बभूव । यवा च स चारित्रस्याख्याने परस्तत्परः सदाचारविवेचनपरायणोऽभूत् तदा सा कौँ धरतीति कर्णधरस्तस्य भावं कर्णधारत्वं वत्तावधानत्वं परमाप । किञ्च यदा स सन् सत्पुरुषो नावि नौकायां विषये
__ अर्थ-जो सुलोचना रात्रिमें राजा-जयकुमार (पक्षमें चन्द्रमा) के रहते हुए कैरविणी-हर्षसे मधुर शब्द करने वाली (पक्षमें कुमुदिनी) हुई थी, मन्दमुस्कान (पक्षमें विकास) से सहित थी, मधुरस वाली एवं रमणीय थी, वह आलिजन-सखीसमूहके समीप (पक्षमें भ्रमरसमूहके समीप) क्या मुद्रण-निमीलनको प्राप्त हुई थी ? अर्थात् नहीं। वह सुलोचना यदि रात्रिमें कुमुदिनो थी तो दिनमें पद्मिनी-उत्तम लक्षणोंसे युक्त पपिनी नामक स्त्री थी ( पक्षमें कमलिनी थी), क्योंकि जिस प्रकार कमलिनी सुभगा-उत्तम सूर्यसे सहित होती है उसी प्रकार सुलोचना भी सुभगा-अच्छे ऐश्वर्यसे सहित थी। आश्चर्यको बात है कि एक हो सुलोचना रात्रिमें कुमुदिनी और दिनमें पद्मिनी-कमलिनी हो जाती थी ॥७६॥ __ अर्थ-जब वह राजा जयकुमार विप्रभाव-ब्राह्मणत्वको प्राप्त होते थे तब वह स्वरकी अपेक्षा आसन्ना-निकटवर्तिनी-अनुकूल आचरण करने वाली विप्रलववधू-ब्राह्मणी हो जाती थी और जबवह चारित्राख्यानपरः-चारित्रका व्याख्यान करनेमें तत्पर होते थे तब वह कर्णधारकत्व-कान लगाकर श्रवण करनेकी अवस्थाको प्राप्त होती थी। जब वह सन्ना-सत्पुरुष नावि-नौकाके
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org