________________
२०३०
जयोदय-महाकाव्यम्
[ ४८-४९ ममृतस्य गौ रश्मिर्यस्य तस्य भावम् । तथा चामृतवन्मधुरा गौर्वाणो यस्यास्तस्या भावं विदधत्यै धृतवत्यै। कि वामृतस्य दुग्धस्य गौभूमिर्यत्र तस्य भावं धृतवत्यै कामधेनवे
सुलोचनाय तस्यै हे मित्र ! परं पवित्रो दयाङ्कुरः करुणापरिणाम: किमु न स्यात् ! किञ्चोदयाकुरो वृद्धि भावः किन्न स्यात् ! तथा च किमिति कीदृगुदयः प्रादुभावो यस्यैतादृशोऽङ्कुरो हरितांशो न स्यादपि तु स्यादेव। किमु दयाकुरः कुत्सितोदयशाल्यड्कुरो न स्यात् किन्तु प्रशस्तोऽकुरः स्यात् । श्लेषो वक्रोक्तिश्चालंकारः ॥४७॥ कोमलपल्लववती सतीतः सच्छायः स च जयः प्रतीतः । अश्रुतपूर्वमुत्सवं व्रजतः स्म लता तरुणक्रान्ता स्मरतः ॥४८।।
कोमलेत्यादि-इतः सती सुलोचना कोमलाः श्रवणप्रियाः पदां सुबन्तानां लवाः ककारादयस्तद्वती, किञ्च कोमलाश्च ते पल्लवाः पत्राणि तद्वतीति, स जयश्च नाम राजा सती छाया कान्तिधर्माभावो वा यस्य स प्रतीतः प्रतिज्ञात एवैवं स्मरत स्मृतिशक्तिवशाद्यद्वा कामदेवस्य प्रभावाद्वा लता तरुणा वृक्षणाक्रान्तास्तीति तादृग न श्रुतं पूर्व खलु सोऽश्रुतपूर्वस्तमुत्सवं समारोहं व्रजतः स्म तौ लता तरुमात्रामति लोके किन्तु लतां सुलोचनां जयो नाम पादप आक्रामति स्मेति यावत् ॥४८॥
स महानसत्वमाप न यावत् साहारसम्पदमधात्तावत् । वीजनं दधारैवमुवारं रसति तस्मिन्ननेकवारम् ॥४९॥ स महानसत्वमित्यादि-स जयकुमारो यावन्महानसत्वं रसवतीस्थानत्वं नाप
रूपताको धारण करती है अथवा मोदसमुद्रवृद्धयै-हर्षसमूहकी वृद्धिके लिये अमृतगुत्व-मधुरवाणीको धारण करती है अथवा मोदसमुद्रसवृद्ध-सुगन्धसे युक्त समीचीन उत्कट रस-गोरसको वृद्धिके लिये अमृतगुत्व-गायपनेको धारण करती है, ऐसी अनेक मनोरथों को पूर्ण करनेके लिये कामधेनुरूप सुलोचनाके लिये क्या परम पवित्र उदयाङकुर-उदयका प्रादुर्भाव न हो ? क्या दयाका परिणाम न हो और क्या हरित अकुरोंका प्रादुर्भाव न हो ? अवश्य हो ॥४७॥
अर्थ-इधर सती सुलोचना कोमल पल्लववती-कोमल अक्षरोंसे सहित, कोमल पत्तोंसे युक्त अथवा कोमल चरण प्रदेश ( पद्-लव ) से शोभित थी और जयकुमार सच्छाय उत्तम कान्ति अथवा अनातपसे सहित थे। तात्पर्य यह है कि सुलोचना लतारूप और जयकुमार वृक्षरूप थे। वे दोनों स्मरतः-स्मृतिवश अथवा कामाभिनिवेशसे 'लता वृक्षके द्वारा आक्रान्त हुई' इस अश्रुतपूर्व उत्सवको प्राप्त हुए थे ॥४८॥
अर्थ-वह जयकुमार जब तक रसोईघरमें नहीं पहुंच पाते थे कि उसके
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org