________________
४५-४६ ] एकविंशतितमः सर्गः
९८७ तद्भावतः पक्षे वृषे धर्मे वत्सलत्वतः प्रीतिसद्भावात् । तथा शस्यं धान्यं तोयं जलं जनश्च तेषां त्रयाणां संश्रयत्वतः समाश्रयत्वतः पक्षे शस्यतः प्रशंसायोग्यात् तस्माद् यजनस्य परमात्माराधनस्य संश्रयत्वतः स्वभावत इत्येवं महत्त्वतः स्नेहमाप । श्लेषोपमालंकारः ॥४४॥
सालकाननतया मनोहरामभ्युपेत्य नरनायको धराम् । प्राप शं सुरतरूपसम्पदा सन्निकृष्टविकसत्पयोधराम् ॥४५॥ सालेत्यादि-नरनायको राजा स घरां भूमि कांचित् स्त्रियं चाभ्युपेत्य शं सुखं प्राप लब्धवान् । कीदृशी धराम् ? सालानां नाम वृक्षाणां काननं वनं तत्तया पक्षेऽलकैः केशः सहितं सालकं च तदाननं च तत्तया मनोहराम् । सुरतरूणां कल्पवृक्षाणामुपसंपदा तुल्यश्रिया सुन्दरवृक्षकतया सन्निकृष्टाः समालिङ्गिता विकसन्तः पयोधरा मेघा यया तां पक्षे सुरतरूपा या सम्पत् तया सुरतं च रूपं च तयो योर्या सम्पत्तया सन्निकृष्टौ परस्परं सम्मिलितो विकसन्तौ पयोधरौ स्तनौ यस्यास्तामिति यावत् । समासोक्तिरलंकारः । ४५॥
सौष्ठवेन तु सदिक्षुमानितां भूरिधान्यहितकृद्गुणाङ्किताम् । मेदिनों प्रमुमुवेऽवलोकयन किन्न भद्रपरिणामभुज्जयः ॥४६॥
सौष्ठवेनेत्यादि-स भद्रपरिणामभुज्जयकुमारस्तां मेदिनी भूमिमवलोकयन् किन्न मुमुदेऽपि तु मुमुद एव सौष्ठवेन सौहार्दभावेनेति । कीदृशीं तामिति चेत् ? समीचीनरिक्षुभिः पौण्डेमानितां युक्तां तथा भूरिधान्येन विपुलगोधूमादिना हितकृता गुणेनाङ्किता
था। तथा जिस प्रकार जयकुमार शस्यतोयजनसंश्रय-प्रशंस्सा योग्य देशसे परमात्माकी आराधनाके आधार थे, उसी प्रकार वह देश भी शस्यतोयजनसंश्रय-धान्य, जल और मनुष्योंका आधार था ॥४४॥ ___ अर्थ- नरपति-राजा जयकुमार स्त्रीके सादृश्यको प्राप्त उस वनभूमिको पाकर बहुत सुखी हुए। वनभूमि और स्त्रोके पक्ष में विशेषणोंका आयोजन इस प्रकार है-वनभूमि सालकानन-सागौन वृक्षोंके वनसे मनोहर थी और स्त्री सालकानन-केशसहित मुखसे मनोहर थी। वनभूमि सुरतरूपसम्पदा-कल्पवृक्षरूप सम्पत्तिके द्वारा सन्निकृष्टविकसत्पयोधरा-बिखरे हुए मेघोंका स्पर्श करने वाली थी और स्त्री सुरतरूपसम्पदा सन्निकृष्टपयोधरा-संभोग तथा सौन्दर्यरूप सम्पत्तिके द्वारा स्पर्श किये गये स्थूल स्तनोंसे सहित थी ॥४५।। .. अर्थ-भद्र परिणामोंको धारण करने वाले राजा जयकुमार सौहार्द भावसे समीचीन पौंडोसे संयुक्त अथवा सभी दिशाओंमें आदरको प्राप्त और अनेक
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org