________________
५६-५७ ]
विंशतितमः सर्गः
९५३
माणो जनः सुभाषी समुचितवाक्कुतः कस्माद्भवितुमर्हतीति चेत् ? विपदं गते आपन्ने सति तस्मिन् सा सुखेन गतं यस्याः सा सुखगता सुखिता नासीदिति यावत् ॥५५॥
सुदृशो दृशा विरसताsपूरि जयस्यान्तरम्बुजाय भूरि । अविरलजलयाथ यो हि बन्धुविपत्क्षणे स च भवतादन्धुः ।। ५६ ।।
सुदृश इत्यादि -- सुदृशः सुलोचनाया दृशा दृष्ट्या कथंभूतया ? अविरलं बहुतरं रोदनजनितं जलं यस्यां सा तथा किलाविरलजलया जयस्य नामकुमारस्यान्तरम्बुजाय हृदयकमलाय भूरि भूरि विरसता दुःखप्रायताऽपूरि । तां रुदन्तीमवलोक्य जयकुमारो नितरामेव दुःखभागभूत् । यो हि बन्धुहितैषी भवति, सोऽपि विपत्क्षणे आपत्तिकालेऽन्धुः कूप इव सम्पतनायैव भवतादिति ॥५६॥ |
यदलिगणं हिमकरास्य एष उत्ततार महिमास्य विशेषः । पदजलजे
उत्तर तामस्माज्जलजातादुपद्रवात् कस्मात् ॥५७॥ यदलीत्यादि - एष महानुभावो हिमकरश्चन्द्र इवास्यं मुखं यस्य स प्रसन्नवदनः हिमं शरदुत्तराख्यमृतु करोतीति तदास्यं यस्येति च हिमकरास्यः यत्किलालिगणं वैरिवगं भ्रमरकुलं चोत्ततार सोऽस्य महिमा विशेषोऽभूत् । हिमतु मवाप्य भ्रमरा विनश्यन्तीति युक्तमेव, किन्तु अस्य पदजलजे चरणकमले द्वे ते च जलजातादस्मादुपद्रवात्कस्म्मणवुसरताम्,
Jain Education International
परिहार यह है कि पतिके विपदं गते सति - विपत्तिको प्राप्त होनेपर वह सुखगतासुखको प्राप्त करनेवाली नहीं थी, अर्थात् अत्यन्त दुःखी हो रही थी || ५५ ॥
अर्थ-अविरल जलप्रवाहसे युक्त सुलोचनाको दृष्टिने जयकुमारके हृदयकमलको अत्यधिक विरसता - निर्जलता ( पक्ष में नोरसता - दुःखसे पूर्ण कर दिया सो ठीक ही है, क्योंकि जिसका जो बन्धु - हितैषी होता है, वह विपत्ति कालमें उसके लिये अन्धु - कूप होता है, पतनका साधन बनता है ॥ ५६ ॥
अर्थ - हिमकरास्य - चन्द्रमाके समान मुखवाले ( पक्ष में हिम ऋतुको करने वाले मुखसे सहित) जयकुमारने अलिगण - शत्रुओंके समूहको ( पक्ष में भ्रमरोंके समूहको ) नष्ट किया था, यह इनकी विशेष महिमा थी किन्तु इनके चरणजलज-चरणकमल जलसे उत्पन्न हुए इस उपद्रवसे क्यों नहीं पार हो सके ? जो शत्रुओं के झुण्ड झुण्ड नष्ट करनेकी सामर्थ्य रखता हो उसके चरण कमल जो कि गणनामें एक नहीं दो हैं, एक जलसे उत्पन्न हुए इस उपद्रवसे पार न हो सकें, इसका प्रतिकार न कर सकें यह आश्चर्य है अथवा चरणजलज १. हिमर्ती भ्रमरास्वयमेव नश्यातीति प्रसिद्धिः ।
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org