________________
८९८ जयोदय-महाकाव्यम्
[ २४-२५ कृतज्ञताप्रकाशनार्थमथाविजर्मूखैरपि ज्ञानसम्पादनाथं सेव्यमानासि, यतः पुनीतस्य पुण्यस्यैकं प्रधानं वरं यद्वा पुनीतं पुण्यं विद्यते यस्य तस्मै जनायवेकं वरं प्रददातीति सा ॥२३॥ कलापि नाथेन च वाह्यमाना करोति भद्राणि जनस्य नाना । दूरेचराः कश्मलकाद्रवेया भवन्ति यस्मादथहानुमेया ॥२४॥
कलापीत्यादि-तत्र मयूरस्योपरि विराजमाना चतुर्भुजावती किलकस्मिन् करे वीणां द्वितीये मालां तृतीये पुस्तकं सन्दधाना चतुर्थ करमके समारोपितवतीति सरस्वत्या आलङ्कारिका मूतिराम्नायेन प्रसिद्धास्ति । तामाश्रित्य स्तूयते तावत् । यत्किल या सरस्वती कलापिनां मयूराणां नाथेन शिखण्डिशिरोमणिना वाह्यमाना जनस्य सर्वसाधारणस्यापि नाना भद्राणि कल्याणानि करोति, कश्मलान्येव काद्रवेयाः सास्ते पापरूपसर्पा दूरेचरा भवन्ति, यस्मात्खलु मयूरात् सर्पाणां भीतिरिति । अथ सन्देहार्थे तं हन्ती. त्यथहा सन्देहहरा। अनुमयानुमानकार्ययोग्या च भवति । किं वा या मेऽथहा सन्देहहरा भवति, नु इति चाव्ययमनुनयार्थे वर्तते खलु । अत्र तत्त्वार्थाश्रयणे तु कमात्मानं लपतीति कलापिनो योगिजनास्तेषां नाथेन गणधरदेवेन मयूरपिच्छधारकेण निर्वाह्यते वाणीति ॥२४॥ बिति वीणां प्रथमाभिधायां सतामुदन्तोदितसम्पदायाम् । समर्थितां पुण्यपरम्परायां सत्कोतिसंगीतपुनीतकायाम् ॥२५॥
सेवनीय-उपासनीय हो तथा पुण्यशाली लोगोंको अद्वितीय वर देने वाली हो ॥२३॥ ___अर्थ-यहाँ सरस्वतीकी लोकप्रसिद्ध मूर्तिका वर्णन किया गया है। लोकमें प्रसिद्ध है कि सरस्वती मयूरवाहिनी है, उसके चार हाथ हैं । वह एक हाथमें वीणा, दूसरे हाथमें माला, तीसरे हाथमें पुस्तक लिये हुए हैं तथा चौथा हाथ गोदमें रक्खे हुए हैं। यह सरस्वती श्रेष्ठ मयूरके द्वारा वाह्यमान है, जनसमूहका कल्याण करनेवाली है; पापरूपी सांप इससे दूर रहते हैं । यह अथहासन्देहको नष्ट करने वाली है तथा अनुमेया-अनुमान करने योग्य है। अध्यात्म दृष्टिसे कलापिनाथ का अर्थ है आत्माकी चर्चा करनेवाले मुनियोंके नाथगणधर देव अथवा कलाप-मयूर पिच्छके धारक मुनिराज । इनके द्वारा ही जिन वाणीको परम्परा चलती है । यह जिनवाणी ही जनसाधारणका कल्याण करनेवाली है, इस जिनवाणीके अध्ययन-अध्यापनसे ही पापरूपी सर्प दूर भागते हैं, यह जिनवाणी ही सन्देहको नष्ट करने वाली है तथा सूक्ष्म, अन्तरित तथा दूरवर्ती पदार्थ इसीके द्वारा अनुमेय हैं-जाने जाते हैं ॥२४॥
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org