________________
८९०
जयोदय-महाकाव्यम्
[ ८-९
सतां मार्ग एवेति द्वमात्रम् तस्यैवैकं मुख्यं हितं तेन सद्वर्त्ममात्र कहितेन हेतुना समाभितं स्वीकृतं मज्जनं दन्तोत्कषणपदार्थः । तत्रस्था जना एवमाहुः कथितवन्तो यत्किल सुधांशुना चन्द्रेण राहुरेव चवित इति, चन्द्रतुल्यं जयस्याननं राहुसदृशञ्च मज्जनमत्र थेवम् ॥७॥
महीमहेन्द्रस्य तथा भवतत्प्रतिप्रतीकं मुहुरेव वत्तम् । स्नेहं स्वभावोत्थमिव प्रजाभिनिसर्गसौहार्दवशंगताभिः ||८||
महीत्यादि - निसर्गस्य सौहार्दस्य सहजप्रेम्णो वशंगताभिः स्वाभाविकप्रीतिमतीभिः प्रजाभिर्महीमहेन्द्रस्य जयकुमारस्य तस्य प्रतीकं प्रतीकं प्रति प्रतिप्रतीकं सर्वेष्वेवावयवेषु महुरेव दत्तं वारंवारमभ्यञ्जितं स्नेहं नाम तैलं तत्स्वभावान्मनस उत्योत्पत्तिर्यस्य तत्स्वभावोत्थं स्नेह प्रेमेवाभवत् । तथेति समुच्चये ॥८॥
निमज्जितं तेन जलेकपूरे श्रुतश्रियां वै भवतोऽप्यरे ।
श्रीसर्वतोभद्रतया मनोज्ञे मलापहेऽस्मिन् कविकल्पभोग्ये ||९||
निमज्जितमित्यादि - अपि पुनरभ्यङ्गानन्तरं तेन जयकुमारेण राज्ञा श्रुतश्रियां शास्त्रस्य शोभानां वैभवतोऽदूरे पृथग्भावे न भवति यस्तस्मिन् अदूरे शास्त्रज्ञानतुल्ये किलेत्यर्थः, जलैकपूरे पानीयस्य प्रधान प्रवाहे निमज्जितं स्नानं कृतमिति । कीदृशे तस्मिन्निति चेत् ? श्रीसर्वतोभद्रतया सर्वविग्गा मितया सुविशवतया वा मनोशे चित्तहारिणि
(काला) मञ्जन लगाया । उस समय में स्थित मनुष्य ऐसा कहने लगे मानों चन्द्रमाने राहुका चर्बण किया है ।
भावार्थ - दांतोंके मजबूत और दीप्तियुक्त होनेके कारण यद्यपि मञ्जन लगानेकी आवश्यकता नहीं थी, तो भी मंजन करना यह सत्पुरुषोंकी क्रिया है यह सोचकर उन्होंने मंजन लगाया था । उस समय उनके गौर वर्ण मुखमें काला दन्तमंजन देखकर समीपवर्ती लोग कहने लगे कि क्या चन्द्रमा राहुको चबा रहा है ॥७॥
अर्थ - स्वाभाविक सौहार्दके वशीभूत प्रजाजनोंने महीमहेन्द्र-राजा जय - कुमारके प्रत्येक अवयवोंमें जो स्नेह - तेल लगाया था, वह उनके स्वभावसे उत्पन्न स्नेह - प्रेम के समान था |८||
अर्थ -- तैलमर्दन के बाद जयकुमारने जलके उस प्रधान प्रवाह में स्नान किया, जो वैभवकी अपेक्षा शास्त्रोंकी शोभा - शास्त्रज्ञानके निकट था, अर्थात् उसके समान था, सर्वतोभद्रता - सब दिशाओं में विस्तृत होनेसे मनोज्ञ था, ( पक्षमें • सर्वतोभद्र नामक चित्रकाव्य अथवा उपलक्षणसे समस्त अलंकारोंसे मनोहर था )
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org