________________
५६ ] अष्टादशः सर्गः
८५७ सज्जः समायुक्तः सन् उदितैः संप्रकटितैः सद्भिर्नक्षत्र: कृता या सम्पत् तस्या आशीः समाशंसनं यस्य स आसीदभूद् निशासमये, स एवाद्य प्रभातकाले वीनां सर्गपरिणाम पर्यटनभावमुत विसर्गपरिणामं लोकोत्तरवृत्ति त्यागभावमुपेत्य यावद्विभ्राजते तावदेव हे नृप ! राजन् ! स केवलबोधभृद् अतीन्द्रियज्ञानमाप्तवान्, अपि किल । किञ्च, के नामार्के वलस्योदयरूपबोधभूत् चास्तीति ॥५५॥ श्रीभारतोक्तविभवो धृतराष्ट्र एष
वीरं जनाय खलु कौरवमीक्षते सः । कृष्णोऽलिरत्र कलिकालसदुत्सवाय
विद्मोऽथ पद्ममपि सौरभविस्मयाय ॥५६॥ श्रीभारतेत्यादि-श्रीभासो रविदीप्तेर्लतया पङ्क्त्योक्तो योऽसौ विभव एष धृतः समाक्रान्तो राष्ट्रो देशो येन स समस्ति । तथा श्रीभारते नामेतिहासग्रन्थे उक्तः प्रख्यापितो विभवो यस्य स धृतराष्ट्रो नाम राजा। स विः पक्षी यो रात्रौ वृक्षमध्यवसत् स एव को भुवि रञ्जनाय प्रसक्त्यर्थ खलु रवमीक्षते शब्दं करोति । यद्वा कौरवं नाम वोरं जनाय खलु सर्वसाधारणायेक्षते पश्यति, नान्यः कोऽपि तस्य दृक्पथमुपयातीति । अत्र च भूतले कृष्णो धूम्रवर्णोऽलिमरः कलिकायां कमलपत्रिकायां लसन् शोभमानो य उत्सव: [स्फुरणलक्षणस्तस्मै । किं वा कलिकालस्य संश्चासावुत्सवश्च तस्मै । अथापि पुनः पद्म कमलं सौरभस्य सुगन्धस्य विस्मयाय । अथवा पद्म नाम बलदेवं सुराणामसौ सौरः स "चासो भो यस्यास्ति तस्य देवलोकस्य स्मयायाश्चर्याय भवति ॥५६॥
अशाश्वत इन्द्रियजन्य सुखकी संपदासे) संयुक्त होता हुआ उदित सत्कृत-नक्षत्र कृत शोभाके आशिषसे (पक्ष में उदयागत पुण्य कर्मसे प्राप्त संपदाके आशिषसे सम्पन्न था), वही अब प्रातर्वेलामें विसर्गपरिणाम-पक्षियोंके पर्यटन भाव (पक्ष में त्यागके परिणाम) को प्राप्त होकर के-वल-भृत्-सूर्य में दृढ़ताको धारण करता हुआ (पक्षमें केवलभृत्-केवलज्ञानको धारण करता हुआ) शोभायमान हो रहा है ॥५५॥
अर्थ-श्रीभास्-सूर्यकान्तिको रता-(लता) पङ्क्ति द्वारा कथित जो विभव है, वह धृतराष्ट्र है-समस्त देशको व्याप्त करने वाला है, अर्थात् सूर्यरश्मियोंका वैभव समस्त देशोंमें व्याप्त हो रहा है। वह वि-पक्षी जो कि रात्रिमें वृक्षपर रहता है, कौ-पृथिवी पर आनेके लिये रवं ईक्षते-शब्द कर रहा है । यहाँ कृष्ण अलि-काला भ्रमर कलिकाओं पर शोभायमान विकास रूप उत्सवको प्रतीक्षा कर रहा है तथा वह पद्म-कमल भी सौरभविस्मयाय-सुगन्धके द्वारा आश्चर्यके
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org