________________
२७२८]
अष्टादशः सर्गः इला पृथिवी यस्य तथाभूतः सदागगनविहारीत्यर्थः, पवनः पुनरपि भूयोऽपि एष रजस्वलादिसंस्पर्शजन्य उपसर्ग उपद्रवो न स्यादिति हेतोः स प्रगे प्रातःकाले मन्दं यथा स्यात्तथा वरतीत्युप्रेक्षा । सुगन्धिः शीतलो मन्दश्च वायुर्वहतीत्यर्थः ॥२६॥ किञ्चाहतः स्तनतटैनिपतन् विलग्ने
योषाजनस्य परिवर्तितनाभिदध्ने । रुखो नितम्बशिखरैरिति सम्प्रबुद्धो
मन्दं प्रयाति पवनः स पुनस्तु शुद्धः ॥२७॥ किञ्चेत्यादि-पवनस्य मन्वतायामन्यदपि कारणं विद्यत इत्याह-किन्चेति । स पवनो योषाजनस्य स्तनतटैः कुचामे राहतस्ताडितो विलग्ने कटिप्रदेश निपतन् पतनं कुर्वन, परिवतितो नाभिवघ्नो नाभिपर्यन्तभागो येन सः, वस्त्रोत्थापनाविक्रिययेत्यर्थः, तपाभूता, नितम्बशिखरैः स्थूलनितम्बै रुखः कृतावरोषः पुनस्तु योषाजनकृतोपद्रवोऽपि शुद्धो निर्दोवो विकारशून्य इति यावत्, सम्प्रबुद्धः प्रकृष्टबोषयुक्तः पवनो मन्दं यथा स्यात् प्रयाति । उत्रेका ॥२७॥ सम्पल्लवं कविरिवाजततिः प्रभाते
सम्पल्लवं प्रतिरवेर्लभते यथा ते । 'वाचालतां निशि जगाम तमश्चमूक
__ स्तस्मादुलूकतनयात् कतमश्च मूकः ॥२८॥ सम्पल्लवमित्यादि-यथा ते तव भूपालस्य सम्पल्लवं विभूतिभावं प्रति कविरसो काव्यकर्ता सम्पल्लवं समीचीनवचनाशं लभते, तथैवाजततिः कमलपंक्तिरपि प्रभातेऽस्मिन् रवेः सम्पल्लवं सम्यक्प्रकारपावप्रक्षेपं प्रति सम्पल्लवं समोचीनं पल्लवं पत्र विकासभावाल्लभते । यषा कवयस्ते श्लाघां कुर्वन्ति तथा सूर्यस्य कमलानीति भावः । अत्र च तमसोड
प्राप्त न हो, प्रातःकालके समय धीरे-धीरे चल रहा है। तात्पर्य यह है कि इस प्रभात वेलामें सुगन्धित, शीतल और मन्द वायु बह रही है ॥ ६॥ __ अर्य-दूसरी बात यह है कि यद्यपि पवन स्त्रीजतोंके स्तनतटोंसे ताड़ित हुआ, उसे उनके कटिप्रदेशपर गिरना पड़ा, नाभितकके प्रदेशोंमें घूमना पड़ा
और नितम्ब शिखरोंसे अवरुद्ध होना पड़ा, फिर भी वह चूंकि सम्प्रबुद्ध-ज्ञानवान् था, अतः शुद्ध निर्विकार रहकर धीरे-धीरे चल रहा है ॥२७॥ ___ अर्थ-हे राजन् ! जिस प्रकार कवि आपके संपल्लव (संपत् + लव) विभूतिके अंशका वर्णन करनेके लिये संपल्लव (संपद् + लब) समीचीन पदोंके अंशको प्राप्त करता है, उसी प्रकार कमलसमूह सूर्यको संपल्लव-समीचीन पदनिक्षेपकी
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org