________________
७६२ जयोदय-महाकाव्यम्
[२०-२१ मणिरिवामृतगु चन्द्रमसं प्रपद्य लब्धान्तोऽन्तरङ्गे मनसि कठिनापि नारी स्त्रो नितान्तमत्यन्तमेव वारि मुञ्चतीति वारिमुक् तस्य भावो वारिमुक्तामथ च वारिणो जलस्य मुक्तां विन्दु प्रस्वेदरूपां सात्त्विकभावजातामथवा वारि वाचं मुञ्जतीति तस्य भावस्तां वारिमुक्तां लङ्घनेऽहमलं न भवामीति रसायनाधीट रसमर्पयेति च पूर्ववृत्तकथितप्रकारामुरु कुरुते स्मेति ॥१९॥ सविभ्रमां यौवनवारिवेगां वधूनदी भो शृणु वीर ! मे गाम् । उदारशृङ्गारतरङ्गसेना कोऽत्येतुमीशः शुचिहासफेनाम् ॥२०॥
टोका-भो वीर ! हे भ्रातः । मे मम गामुक्ति शृणु, यत्किल बधूनवों स्त्रियमेव नदी, कीदृशीं ? विभ्रमेण नेत्रविकारेण पक्षे आवर्तेन सहितां सविभ्रमां यौवनस्यैव वारिणो जलस्य वेगः प्रवाहो यस्यां तां, उदारः सर्वग्राह्यश्चासौ शृङ्गारो नाम रसस्तस्य तरङ्गाणां लहरीणां सेना परम्परा यस्यां तां शुचिहासाः प्रेमपूर्वकस्मितलेशा एव फेना यस्यां तामत्येतुमुल्लङ्घयितु को वा जन ईशः समर्थो भवति न कोऽपीति । श्लेषोऽनुप्रासो रूपकञ्चालंकारः ॥२०॥
उदारवक्त्रैरुत दारनरक्लेशितः सद्रतिवीचिचक्रः । समुल्वणं यौवनवारिराशिमत्येति जीयात्स नरोऽस्मराशीः॥२१॥ टीका-उदाराणि उत्कृष्टानि महान्ति वा वक्त्राणि मुखानि येषां तेः । उत पुनः दारैरेव नः स्त्रीमकरैरित्यर्थः कृत्वा सती या रतिस्तस्या वीचयो लहरयस्तासां चक्र: समुल्वणमुलभावमाप्तं यौवनमेव वारिराशि समुद्रं यः कोऽप्यत्येति तबस्पृष्टः प्रवर्तते
कठिन-कठोर स्पर्श वाली होकर भी अमृतगु-सुधारश्मि-चन्द्रमाको पाकर वारिमुक्ता-जल स्राविताको प्राप्त हो जाती है उसी प्रकार कठिन हृदय वाली भी नारी सुयोग्य वल्लभको प्राप्त कर सात्त्विक भावके रूपमें स्वेद बिन्दुओंको धारण करने लगी अथवा पूर्व पद्यमें निरूपित अनुकूलताको प्राप्त हो गई ॥१९॥
अर्थ-हे भाई ! मेरो उक्ति सुनो, जो नेत्रविकार रूप विभ्रमसे सहित है (पक्षमें भँवरसे सहित है जिसमें यौवन रूप जलका प्रवाह विद्यमान है, जिसमें उदार शृङ्गार रस रूप तरङ्गों की सन्तति उठ रही है और जो उज्ज्वल हास्य रूपी फेनसे सहित है ऐसी स्त्रीरूपी नदी को पार करनेके लिये कौन समर्थ है ? ॥ २०॥ ___अर्थ-उदार मुख वाले स्त्री रूपी मगरों और समीचीन रति-प्रीति रूप लहरोंके समूहसे उद्वेलभाव को प्राप्त हुए यौवन रूपी समुद्र को जो पार करता
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org