________________
७७-७८-७९ ]
तारुण्यतेजोभिरभूत्स्त नाख्यो
पञ्चदशः सर्गः
द्रोपोsपियोऽनङ्गनिवासयोग्ये ।
व्यच्छादि हारावलिवारिपूर: क्षेत्रेऽन्यया कान्तिझरैकयोग्ये ॥७७॥
टीका - अनङ्गस्य कामस्य निवासयोग्ये, कान्तेर्झरः प्रवाह तेनैकेन भोग्ये भोक्तु योग्ये क्षेत्र स्वकीयशरीरे तारुभ्यस्य तरुणिम्नस्तेजांसि तैर्योऽसौ स्तनाख्य उरोरुहरूपो द्वीपोऽभूत् बभूव स हारावलय एव वारिपूरा जलप्रवाहास्तेः कृत्वा व्यच्छादि आच्छादितोऽन्यया कापि स्त्रिया हारपरिधारणं कृतमित्यर्थः ॥७७॥
श्रुतिलङ्घनाय वाञ्छति नयनद्वितये
स्वभावतस्तरले । कज्जलमलंचक्रे ॥ ७८ ॥
उचितज्ञताधिपन्ना
साध्वी
टीका - साध्वी सत्स्वभावा स्त्री उचितं जानातीत्युचितज्ञस्तस्य भावे भावे तसिल्प्रत्ययं विधायोचितज्ञतयाधिपन्ना प्रसिद्धा सती श्रुतेः कर्णस्य धर्मशास्त्रस्य च लङ्घनाय तिरस्करणाय पारगमनाय च वाञ्छति सति यतः स्वभावत एव तरले चञ्चलरूपे नयनयोद्वितये कज्जलमलं चक्रेऽजनमज्जितवती कलङ्कस्वरूपम् ॥ ७८ ॥
गुरुशुक्लतया निवेशिते मृदुचन्द्राननयाथ कुण्डले । खलु दौरुधरीं श्रिषं तरां स्म बिभर्तः प्रियकामजन्मनि ॥ ७९ ॥
७४३
टीका - अथ पुनर्मृदु सुकोमलं चन्द्रवदाननं यस्यास्तया कयापि स्त्रिया गुरुशुक्ल तयातिशयधवलिम्ना निवेशिते आरोपिते कुण्डले तथा गुरुबृहस्पतिः शुक्लो ( रल्यो -
जो सब ओरसे नीचे खिसक रही थी तथा जिसे लोग सब शत्रुओंको जीतनेवाले कामदेव के महलकी शिखरपर फहराती हुई पताका मानते थे || ७६ ॥
अर्थ --- कामदेव के निवासके योग्य तथा कान्तिके प्रवाहके योग्य अपने शरीरमें यौवन तेजसे जो स्तन नामका द्वीप बन गया था वह किसी अन्य स्त्रीके हारावलिरूप जलके प्रवाहोंसे आच्छादित हो गया था -- तिरोहित हो गया
था || ७७ ||
Jain Education International
अर्थ – स्वभावसे चञ्चल नयनयुगल जब श्रुति कर्ण ( पक्ष में धर्मशास्त्र) त को उल्लङ्घित करने अथवा तिरस्कृत करनेकी इच्छा करने लगा तब उचित बातको जानने वाली किसी साध्वी - उत्तमस्वभावसे युक्त स्त्रीने उसे कज्जलसे अलंकृत कर दिया --- 'बस करो' यह कहकर आगे बढ़नेसे रोक दिया अथवा दण्ड स्वरूप उसे कलङ्कित - लाञ्छित कर दिया । तात्पर्य यह है कि किसी स्त्रीने नेत्रों में काजल लगाया ॥ ७८ ॥
अर्थ — चन्द्रके समान कोमल मुख वाली किसी स्त्रीके द्वारा अत्यधिक शुक्लता
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org