Page Text
________________
जयोदय- महाकाव्यम्
[१८-१९
निजहिताकाङ्क्षिण इत्यर्थः । अरं शीघ्रम्, स्वस्योचितं स्वयोग्यं सम्पदं सम्पति प्रतिचरन्तु विदधतु, यतः सर्वमेव सकलस्य औषधं भेषजं न भवति ॥ १७ ॥ संविरोधिषु जनः परस्परं व्यावहारिकवचस्तु सञ्चरन् ।
तत्समुद्धरतु यद्यथोचितं को नु नाश्रयति वा स्वतो हितम् ॥ १८ ॥
६८
संविरोधिष्विति । जनो लोकः परस्परं मिथः संविरोधिषु विपरीतेषु व्यावहारिकानि वचांसि तेषु व्यवहारनीतिवाक्येषु सश्चरन् व्यवहरन् यद्यथोचितं स्वहितयोग्यं तदेव समुद्धरतु स्वीकरोतु । यतः को जनः स्वतः स्वस्थ हितमिष्टं वा नाश्रयति न सेवते, अपि तु स्वहितमेव सेवते ॥ १८ ॥
यातु कामधनधर्मकर्मसु सत्सु सम्प्रति मिथोऽपशर्मसु । तानि तावदनुकूलयन् बलात् कर्दमे हि गृहिणोऽखिलाञ्चलाः ॥ १९ ॥
यात्विति । गृही, कामश्च धनं च धर्मश्च तेषां कर्माणि तेषु सम्प्रति मिथः परंस्परम्, अपगतं शर्मं येषु तेषु तथाभूतेषु सत्सु तानि तावद् बलाद् हठावनुकूलयन् स्वहितान्याचरन् यातु व्रजतु । हि यस्माद् गृहिणोऽखिला अञ्चलाः कर्दमे पङ्को सन्ति । धर्मार्थकामाः पुरुषार्था मिथो विरोधिनः सन्ति, अतस्तान् स्वबुद्ध्या अनुकूलान् आचरनेव गृही स्वहितमाचरितुमर्हतीत्यर्थः ॥ १९ ॥
प्रयोग में लायें, क्योंकि सभी औषधियाँ सबके लिए उपयोगी नहीं होतीं ॥ १७ ॥
अन्वय : जनः परस्परं संविरोधिपु व्यावहारिकवचस्सु सञ्चरन् यत् यदा उचितं तत् तदा समुद्धरतु । वा को नु जनः स्वतोहितं न आश्रयति ।
अर्थ : व्यावहारिक नीति-नियमों में कितने ही वचन ऐसे होते हैं, जो प्रायः एक दूसरे के विरुद्ध पड़ते हैं । मनुष्यको चाहिए कि उनमेंसे जिस वचनको लेकर अपने जीवनका निर्वाह हो सके, उस समय उसीको स्वीकार करे; क्योंकि अपना हित कौन नहीं चाहता ।। १८ ।।
अन्वय : कामधनधर्मकर्मसु सम्प्रति मिथः अपशर्मसु सत्सु तानि तावत् बलात् अनुकूलयन् यातु । हि गृहिणः कर्दमे अखिलाञ्चलाः ।
अर्थ : धर्म, अर्थ, काम ये तीनों गृहस्थके करने योग्य पुरुषार्थ हैं, जो एक साथ परस्पर विरुद्धता लिये हुए हैं। गृहस्थ उनको अपनी बुद्धिमत्तासे परस्पर अनुकूल करते हुए बरताव करे । अन्यथा गृहस्थीके चारों पल्ले कीचड़ में हैं अर्थात् उसका कोई भो काम नहीं चल सकता ॥ १९ ॥
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002756 |
| Book Title | Jayodaya Mahakavya Purvardha |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhuramal Shastri |
| Publisher | Digambar Jain Samiti evam Sakal Digambar Jain Samaj |
| Publication Year | 1994 |
| Total Pages | 690 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari & Literature |
| File Size | 14 MB |