Page Text
________________
जयोदय-महाकाव्यम्
[ ६३-६४ ____ अपूर्वरूपामिति । अपूर्वरूपामनन्यसुन्दरीममुकी विधातुं धातुब्रह्मणः श्रीमङ्गलोक्तिः समुचितेव। अभीष्टकार्यादौ निर्विघ्नतासिद्धये स्तुत्यर्चनादेः शिष्टाचारत्वात् । तस्मात्खलु अत्रत्यस्य प्रसङ्गस्य सौन्दर्याधिष्ठाततया प्रसिद्धाय विस्मापनदैवताय कामदेवाय, विस्मापनो हरिश्चन्द्रपुरे ना कुहके स्मरः', इत्यभिधानात् । अर्पिता नैवेद्यरूपा या गुलगुला सैवास्या नासा समातेत्युत्प्रेक्ष्यते ॥ ६२ ॥ सारं सुधांशोः समवाप्यमध्यात् कृतो कपोलौ सुषुमैकसिद्धयाः । तज्जम्भपीयूषलवोपलम्भाद् व्रणः पुनस्तत्र कलङ्कदम्भात् ।। ६३ ।।
सारमिति । सुषांशोश्चन्द्रस्य मध्यात्सारं समवाप्य पुनस्तेन सुषुमायाः शोभाया एका सिद्धिर्यस्यां सा तस्याः कपोलो कृतौ। यतस्तयोः कपोलयोर्ये जम्मा दन्तास्त एव पीयूषलवा निर्झरन्तोऽमृतांशास्तेषामुपलम्भात् सत्वात् । पुनश्च तत्र चन्द्रमसि कलङ्कस्य लक्ष्मणो दम्भाद् वणोऽपि दृश्यते । यतो यदि चन्द्रसारतः कपोलो न कृती भवेतां तहि कथं तत्र पीयूषांशा भवेयुः, कुतश्च चन्द्र व्रणसद्भावः स्यादिति । अनुमानालङ्कारः ॥६३॥
कृत्वा ललाटे मिहोडशक्रं घनीभवत्सौधरसौधनक्रम् ।। स्फुरद्रदव्याजसुधांशयोः सत्पदावथादात्तु कपोलयोः सः ॥ ६४।।
अर्थ : अपूर्व रूप-सौन्दर्य से युक्त इस सुलोचनाका निर्माण करनेके लिए ब्रह्माने 'श्री' इस मङ्गलकारी शब्दका उच्चारण किया, या मङ्गलपाठ किया वह उचित ही है; और इसी प्रसङ्गमें सौन्दर्यके अधिष्ठाता कामदेवके लिए जो गुल्गुला ( नैवेद्यविशेष ) अपित की गई-चढ़ाई गई मानों वही उस (सुलोचना) की नाक बन गई ॥ ६२॥
अन्वय : सुधांशोः मध्यात् सारं समवाप्य सुषमैकसिद्धयाः कपोलौ कृतौ (यतः) तज्जम्भपीयूषलवोपलम्भात् पुनः तत्र कलङ्कदम्भात् ब्रणः । ___ अर्थ : चन्द्रमा के मध्यभागसे सार प्राप्तकर, सौन्दर्यकी अद्वितीय सिद्धिसे युक्त सुलोचनाके दोनों कपोल ( गाल ) रचे गये; क्योंकि दोनों कपोलोंके अन्दर दांतरूपी अमृतके अंश पाये जाते हैं, और चन्द्रमामें कलङ्कके छलसे व्रण (घाव) दृष्टिगोचर हो रहा है। यदि चन्द्रमाके सारसे उसके कपोल न रचे गये होते तो उनके अन्दर दाँतोंके रूपमें अमृतके अंश कैसे पाये जाते, तथा चन्द्रमाके बीचमें काला-काला धब्बा कैसे होता ॥ ६३ ॥
अन्वय : इह सः घनीभवत्सौघरसोधनक्रमं अद्धम् उडुशक्रं ललाटे कृत्वा अथ सत्पदौतु स्फुरद्रदव्याजसुधांशयोः कपोलयोः अदात् ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002756 |
| Book Title | Jayodaya Mahakavya Purvardha |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhuramal Shastri |
| Publisher | Digambar Jain Samiti evam Sakal Digambar Jain Samaj |
| Publication Year | 1994 |
| Total Pages | 690 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari & Literature |
| File Size | 14 MB |