Page Text
________________
५६-५८] एकादशः सर्गः
५३५ खण्डं गिरः पौंड्रविजित्पदायाश्चेदाश्रयिष्यत्कथमप्युपायात् । सुपर्वधामाभिभवामकान्तां किमाश्रयिष्यत्सुमनाः सुधां ताम् ।।५६।।
खण्डमिति । पौंड्रविजिन्ति पदानि, इक्षुजयकराणि वाक्यानि मधुराणि यस्याः सा तस्या गिरः खण्डं वागंशमपि यद्वा, गिर एव खण्डं शर्करा चेदाश्रयिष्यदास्वादयिष्यत् खलु कथमप्युपायास्केनापि मार्गेण स्वर गंपुटगतमकरिष्यन्; तवा पुनः सुपर्वधामाभिभवां स्वर्गसजातां, यद्वा सुपर्वधाम पौड्र ततोऽभिभवो जन्म यस्यास्तां तथा चाकान्तामकस्य दुःखस्यान्तकरीमकान्तां, किञ्चाकान्तामशोभनीयां तां सुधाञ्चापि सुमना मनस्वी जनो देवगणश्च किमग्रहीष्यत् ? न कथमपीत्यर्थः ॥५६ ॥
मन्येऽमुकं रागसुभागसत्त्वं बिम्बन्तु बिम्बस्य किलाधरत्वम् । हेतुः सुसम्वादपथीह देव. मिथोऽस्तु नामव्यतिहार एव ।। ५७ ॥
मन्य इति । अस्या अमुकमधरं रागस्य लोहितत्त्वस्य गान्धारादिगोतस्य प्रीतिभावस्य च सुभागस्य सत्त्वं यत्र तमेव बिम्बं जानामि । बिम्बस्य बिम्बीफलस्य पुनरस्मादधरत्वम् नीचत्वम् अस्ति किल हे देव स्वामिन् ननु कथमेतदुपर्युक्तं सम्वादपदमुपढौकतामितिचेन्नाम व्यतिहारं संज्ञापरिवर्तनमेवेह हेतुं वदामो वयमिति मिथः परस्परस्य ॥ ५७ ॥
अव्यक्तलेखाङ्कितमेति शस्तं नतभ्रुवश्चाधरपल्लवस्तम् । यन्त्रं जगन्मोहकरं स्वभावात्समङ्कितं मन्मथमन्त्रिणा वा ॥ ५८॥
अन्वय : पौण्ड्रविजित्पदायाः गिरः खण्डं चेत् उपायात् कथम् अपि आश्रयिष्यत् सुपर्वधामामिभवान् अकान्तां तां सुधां सुमनाः किम् आश्रयिष्यत् ! ____ अर्थ : सुलोचनाके मुखसे निकले सुबन्त या तिङन्त पद गन्नेको मात करने वाले हैं, अर्थात् उससे भी अधिक मधुर हैं। उस ( सुलोचना ) की वाणीके एक अंश को भी यदि किसी उपायसे जिस किसी प्रकार प्राप्त करले, अर्थात् सुनले तो स्वर्गमें होने वाली एवं दुःखको मिटाने वाली ( अशोभनीय ) उस सुधा-अमृतको मनस्वी मानव या देववृन्द ग्रहण करेगा ? ॥ ५६ ॥
अन्वय : (अहम्) राग-सुभागसत्त्वम् अमुकं बिम्बं मन्ये बिम्बस्य तु किल अधरत्वं देव ! मिथः नामव्यतिहार एव इह सुसंवादपथि अस्तु । __ अर्थ : मैं सुलोचनाके लालिमा, गान्धार आदि राग एव प्रीतिके अंशोंके अस्तित्वसे युक्त अधर ( नीचे के होंठ) को बिम्ब मानता हूँ; बिम्बाफल ( कुंदरू ) तो इसकी तुलनामें अधर (निष्कृष्ट ) है, फलतः इसके नीचेके ओष्ठको 'बिम्ब' कुंदरूको 'अधरबिम्ब' कहा जाना चाहिए। हे देव ! यह कैसे ? इसका सङ्गत उत्तर यह है कि दोनोंके नामोंमें अदला-बदली हो गई है ।। ५७ ।।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002756 |
| Book Title | Jayodaya Mahakavya Purvardha |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhuramal Shastri |
| Publisher | Digambar Jain Samiti evam Sakal Digambar Jain Samaj |
| Publication Year | 1994 |
| Total Pages | 690 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari & Literature |
| File Size | 14 MB |