Page Text
________________
[ ३४–३५
जयोदय-महाकाव्यम्
पयोधर इति । पयोधरः स्तनप्रदेशो यद्वा मेघः स इहाभ्युम्नमति, ततो रसस्य प्रसानस्य पक्षे जलस्य वृष्टिभू यावित्येवमिह या नाभिविलाद्विनिर्गता क्रमकृत् किलानुक्रमकर्त्री प्रशस्तिर्यस्याः सा पिपीलिकानामाली सम्ततिः सैव लोमसृष्टिः सम्भूता समस्तीति । घनाभ्युदये पिपीलिकानिर्गमनमिति निसर्गः ॥ ३३॥
५२४
बृहत्स्तनाभोगवशाद्विलग्नः कच्चिद्विभग्नोऽस्त्विति भावमग्नः । विधिर्ददावेन मिहोदरे तु लोमालिदण्डं तदुदात्तहेतुम् ।। ३४ ।।
बृहवित्यादि । बृहतः स्तनाभोगस्य वज्ञावयं बिलग्नो मध्यदेशः कञ्चिद्विभग्नोऽस्तु, स्तनगौरवाद्धेतोस्त्र ट्यत्विति सम्भावना । इत्येवं भावमग्नः सन् विधिविधाता, इहोवरे तु पुनस्तस्योदात्तहेतुं स्तम्भनकारणमेनं लोमा लिरूपं वण्डं दवो, यतः कस्याप्युच्चैः प्रलम्बमानवस्तुनो वृक्षावेरुपरितनभारवशेनावनमनसम्भावनायां तस्यैवाश्रयभूतं स्थूणाविवस्तु दीयत इति जातिः । सानुमान उत्प्रेक्षालङ्कारः ||३४||
अस्याः स्फुरद्यौवन भानुतेजः शुष्यद्वृहद्वाल्यजलान्तरायाः । विभात तावधूनान्तरीपौ स्तनच्छलेनापि तु नर्मदायाः ।। ३५ ।।
अस्या इति । स्फुरन् प्रकाशमानो यो यौवनाभानुस्तरुणिमसूर्यस्तस्य तेजसा प्रभावेण शुष्यच्छोवं व्रजद् यद् बृहद् बहुलं बाल्यमेव जलं यत्रैवमन्तरं यस्यास्तस्या वयः सन्धिस्थिताया
अर्थ : सुलोचनाके उरस्थलपर पयोधर स्तन (बादल) उन्नत हो रहे है ( घुमड़ रहे हैं इसलिए प्रसन्नता (जल) की वृष्टि होनी चाहिए, क्योकि नाभिरूपी बिलसे निकली हुई और एक पंक्तिमें चलनेके लिए प्रशंसित चींटियोंकी पंक्ति (सुलोचनाकी) रोम राजिके रूपमें प्रकट हुई है । पावसमें चींटियाँ अपने-अपने बिलों से निकलकर एक पंक्ति में चलती हुई दृष्टिगोचर होती हैं । जो वृष्टिकी सूचक होती है । इसी प्रकार सुलोचनाकी रोमराजि यह सूचित कर रही है कि उसके स्तनों की वृद्धि हो जाने से प्रसन्नता की वृष्टि होगी || ३३||
अन्वय : कच्चित् वृहत्स्तनाभोगवशात् विलग्नः विभानः अस्तु इति भावमग्नः विधि: तदुदात्तहेतुम् इह उदरे तु एवं लोमालिदण्डं ददौ ।
अर्थ : बड़े-बड़े स्तनो के विस्तारके कारण क्या सुलोचनाका मध्यभाग टूट ही जायगा, इस विचार में मग्न विधाताने उसके स्तम्भनके लिए पेटके बीच में इस रोमराजिरूपी दण्डको लगा दिया है ॥ ३४ ॥
अन्वय : अपितु स्फुरद्यौवनभानुतेजः शुष्यद्वृहद्वाल्यजलान्तराया अस्याः नर्मदायाः स्तनच्छलेन अधुना एतौ अन्तरीपो विमातः ।
अर्थ : प्रकाशमान यौवनरूपी सूर्यके तेजसे जिसके बाल्यकालरूपी जलका
For Private & Personal Use Only
Jain Education International
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002756 |
| Book Title | Jayodaya Mahakavya Purvardha |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhuramal Shastri |
| Publisher | Digambar Jain Samiti evam Sakal Digambar Jain Samaj |
| Publication Year | 1994 |
| Total Pages | 690 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari & Literature |
| File Size | 14 MB |