________________
३९८ जयोदय-महाकाव्यम्
[ ४०-४२ पित्सविति । तवानी समरोर्वरायां युद्धभूमौ पिशितस्य मांसस्य अशनाय भुक्तये, आयान्तः पित्सतां पक्षिणां सपक्षाः समूहास्ते परित इतस्ततः प्रकर्षेण तानं वितानं येषां ते प्रतानाः चराश्चरणशीलाः पूत्कारपराः पूत्कुर्वन्तश्च शवानां मृतकानां प्राणा इव अभुरभासन्त । उपमालङ्कारः ॥ ३९ ॥ मृताङ्गनानेत्र पयःप्रवाहो मदाम्भसां वा करिणां तदाहो । योऽभूच्चयोऽदोऽस्ति ममानुमानमुद्गीयतेऽसौ यमुनाभिधानः॥ ४० ॥
मृतेति । तदा मृतानामङ्गनानां स्त्रीणां नेत्राणां पयसां प्रवाहो वाऽथवा करिणां नवाम्भसां च यश्चयः समूहोऽभूत्, स एवासी यमुनाभिधानो यमुनानामक उद्गीयते कथ्यते अव इदं ममानुमानमस्ति । अहो इत्याश्चर्ये । उत्प्रेक्षालङ्कारः ॥ ४० ॥ रणश्रियः केलिसः सवर्णाः करीशकर्णात्ततया सपर्णा । वक्त्रैर्भटानां कमलावकीर्णा श्रीकुन्तलैः शैवलसावतीर्णा ॥ ४१ ।। अजस्रमाजिस्त्वसृजा प्रपूर्णा किलोन्लसत्कुङ्कुमवारिपूर्णा । ' यशःसमारब्धपरागचूर्णा स्म राजते सा समुदङ्गघूर्णा ।। ४२ ।।
(युग्मम् ) अजस्रमिति । माजियुद्धभूमिः, रणश्रियः केलिसरसः सवर्णा तुल्या राजते स्म, यतः करीशानां कर्णरात्ता स्वीकृता तत्तया सपर्णा पनादिपत्रयुक्ता, भटानां
अर्थ : उस समय उस समरभूमिमें पक्षियोंके समूह वहाँ मांस खानेके लिए आये थे । वे उन शवोंपर ऐसे प्रतीत होते थे मानो फूत्कारपूर्वक निकलते उनके प्राण ही हों ।। ३९ ॥
अन्वय : अदः मम अनुमानम् अस्ति ( यत् ) तदा मृताङ्गनानेत्र पयःप्रवाहः वा करिणां मदाम्भसां च यः चयः अभूत्, अहो सः असौ यमुनाभिधानः उद्गीयते ।
अर्थ : उस समय मृत शत्रुवीरोंकी स्त्रियोंके आँसुओंका जल अथवा हाथियोंके मदजलका समूह बहा, आश्चर्य है कि वही 'यमुनानदी' के नामसे आज कहा जाता है, ऐसा मेरा अनुमान है ॥ ४० ॥ ___ अन्वय : आजिः तु करीशकर्णात्ततया सपर्णा भटानां वक्त्रैः कमलावकीर्णा, श्रीकुन्तलः शैवलसावतीर्णा अजस्रम् असृजा प्रपूर्णा किल उल्लसत्कुङ्कुमवारिपूर्णा यशःसमारब्धपरागचूर्णा समुदङ्गघूर्णा रणश्रियः केलिसरःसवर्णा राजते स्म । .
अर्थ : वह रणभूमि, रणश्रीके केलिसरोवर-सी बन गयी थी, क्योंकि उसमें
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
