Page Text
________________
[ २२
जयोदय-महाकाव्यम् मितिर्यतः पञ्चदशत्वमाख्यन्नक्षत्रलोकोऽपि नवत्रिकाख्यः । क्वचित्परागो ग्रहणश्च कुत्र खगोलताऽभूत्समरे तु तत्र ॥ २२ ॥
इत इति । त्रिभिविशेषकम् । इतोऽयं नामकवेशधारकोऽककोतिः सूर्यः, स च जयकुमारः सौम्यः सोमाज्जातो बुधः, समन्तावभितो ध्वजानां वस्त्राणि तेषां लेश एष शुक्रो धवलरूपः, रक्तस्तु पुनरायत: प्रसरणशीलः स को भूमौ जायते स्म इति भोमो मङ्गलग्रहः, भटानां विरवः शम्ब स गुरुविपुलः स एव बृहस्पतिः समस्तु । कबन्धानां शिरोहीनशरीराणामुच्चलनमेवेकः प्रसिद्धो हेतुर्यस्य स केतुः, मृतानां मुखमण्डले तु पुनस्तमोऽन्धकारः स एव राहुः, वरासीनां प्रसरः स उमया कान्त्या सहितः सोमश्चन्द्रमाः, स एव ताभिः प्रसिद्धाभिहस्त्यावीनां घटाभिः कटकः सेनासमूहः स स्वयं शनैश्चरो मन्दगाम्यभूत् । मितिस्तिथिः प्रमितिश्च सा पञ्चोत्तरवशत्वम्, अथवा पञ्चवशत्वं मरणमित्याख्यत् समाह । क्षत्रलोको यः स नवां त्रिका पृष्ठस्यास्थिसत्तामाल्यातीति नवत्रिकाल्यो नाभूत्, पृष्ठवायको न बभूव । तथा अश्विन्यादिनक्षत्रसमूहो नवगुणत्रिकाख्यः सप्तविंशतिसंख्यावानेव क्वचित् परागो विल्यातिर्जयनशीलस्य, कुत्रचित् कातरस्य ग्रहणं कारावासरूपेण रणस्थले तथा खगोले क्वचित् पराग उपरागः केतुनाच्छावनं "विण्यातावुपरागे च पराग' इति विश्वलोचनः । कुत्रचिवग्रहणं राहणेति समरे तत्र खगोलताऽभूत् । श्लिष्टोपमालङ्कारः ॥२०-२२।। च्चलनकहेतुः केतुः, मृतानां मुखमण्डले तु तमः, वरासिप्रसरः सः सोमः, ताभिः घटाभिः कटकः शनैश्चरः अभूत् यतः मितिः पञ्चदशत्वम् आख्यत् । नक्षत्रलोको अपि नवत्रिकाख्यः, क्वचित् परागः कुत्र च ग्रहणम् । एवं तत्र तु समरे खगोलता अभूत् ।
अर्थ : उस समय वह रणस्थल ठीक खगोलकी समता कर रहा था । कारण एक ओर तो अर्क (सूर्य और अर्ककीर्ति ) था तो दूसरी ओर सोमका पुत्र बुद्धिमान् ( बुध ) जयकुमार । ध्वजाओंका वस्त्र शुक्र ( सफेद ) था। तो योद्धाओंके शरीरसे बहा रक्त ( मंगल ) तो भूमिपर हो.हो रहा था । योद्धाओंका शब्द गुरु ( प्रसरणशील या गुरुग्रह ) था। अनेक कबंधोंका उछलना केतुका काम कर रहा था। मरे योद्धाओंके मुखपर तम ( राहु ) था और चमकती तलवारें चंद्रमाका काम कर रही थीं। साथ ही हाथियोंकी घटासे व्याप्त होनेके कारण सारा कटक ( सेना समूह ) शनैश्चर बन रहा था, अर्थात् धीरे-धीरे चल रहा था। वहाँका अनुमान अंतमें मरणरूपी पन्द्रह तिथियोंका स्मरण कराता था। रणभूमिमें क्षत्रिय लोग पीठ नहीं दिखाते थे अतः २७ नक्षत्र थे। कहीं तो पराग-चंद्रमाका ग्रहण ( रागसे रहित होना ) था तो कहीं धर-पकड़
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002756 |
| Book Title | Jayodaya Mahakavya Purvardha |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhuramal Shastri |
| Publisher | Digambar Jain Samiti evam Sakal Digambar Jain Samaj |
| Publication Year | 1994 |
| Total Pages | 690 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari & Literature |
| File Size | 14 MB |