________________
३५२ जयोदय-महाकाव्यम्
[ ४९-५० __ स्वयंवरमिति । स्वयंवरं तु वरं श्रेष्ठं वर्त्म मन्ये, अहमपोति शेषः । अनेन मे ग्रहो विरोधो नास्ति । किन्तु इदमत्र ग्राह्यमिति तस्या भावस्तया एष्वयं वरो त्वया वरणीय इत्यभिप्रायेण, कुधीः कुत्सितप्रज्ञोऽकम्पनः स्वयंवरं कारितवान् ॥ ४८॥
साधारणधराधीशाञ् जित्वाऽपि स जयः कुतः ।
द्विपेन्द्रो नु मृगेन्द्रस्य सुतेन तुलनामियात् ॥ ४९ ।। साधारणेति । यदि स जयः कथ्यते, स साधारणाघराधोशान् सामान्यनृपान् जित्वापि कुतो जयो जयनशीलः कथयितुं शक्यत इत्यर्थः । नु किं द्विपानामिन्द्रो गजराजोऽपि मृगेन्द्रस्य सिंहस्य सुतेन शावकेन तुलनां साम्यमियात् नेयादित्यर्थः। तथैव जयकुमारो मम तुल्यतां कतुं नाहतीत्याशयः । दृष्टान्तालङ्कारः ॥ ४९ ॥
नो सुलोचनया नोऽर्थो व्यर्थमेव न पौरुषम् ।
द्वयर्थभावविरोधार्थ कर्म शर्मवतां मतम् ।। ५० ॥ नो सुलोचनयति । सुलोचनया नोऽस्माकमर्थः प्रयोजनं नास्ति, तथापि मम पौरुषं व्यथं नास्ति । यत इदं कर्म द्वयर्थभावस्य मायाचारस्य विरोधार्थ क्रियते । अतः शमवतां कल्याणिनां मतं मान्यमस्ति ॥ ५० ॥
___ अर्थ : स्वयंवर तो समीचीन मार्ग है, यह मैं भी जानता हूँ। इससे मेरा कोई विरोध नहीं। किन्तु यह स्वयंवर थोड़े ही हुआ है ? यहाँ तो दुर्बुद्धि अकम्पनने अपने दुराग्रहसे इस वरका वरण किया है ॥ ४८ ॥
अन्वय : सः जयः साधारणधराधीशान् जित्वा अपि जयः कुतः ? मृगेन्द्रस्य सुतेन द्विपेन्द्रः तुलनाम् इयात् नु ?
अर्थ : यह जयकुमार साधारण राजाओंको जीतकर भी क्या वास्तव में पूर्ण विजयी कहा जा सकता है ? हाथी यद्यपि औरोंसे बड़ा है; फिर भो क्या वह सिंहके बच्चेकी बराबरी कर सकता है ? ।। ४९ ॥
अन्वय : सुलोचनया नः अर्थः न । पौरुषं च व्यर्थम् एव न । यत: द्वयर्थभावविरोधार्थ शर्मवतां कर्म मतम् । ___ अर्थ : हमें सुलोचनासे कोई मतलब नहीं। फिर भी हमारा यह काम.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
