________________
३३८
जयोदय- महाकाव्यम्
कन्याऽसौ विदुषी धन्या गुणेक्षणविचक्षणा । कुलेन्दो च्छन्दसि च्छन्द उपेक्षां किन्तु नार्हति ॥ १३ ॥
कन्येति । हे कुलेन्दो, भरतान्वयचन्द्र, असौ कन्या विदुषी प्रज्ञा, गुणेक्षणे विचक्षणा बुद्धिमती धन्या, चास्तीति शेषः । किन्तु छन्दसि गुरुजनाभिप्राये छन्दः स्वीकृतिरुपेक्षां नार्हति । अतोऽत्रास्या अपराधो नास्तीति भावः ॥ १३ ॥
प्रत्येतुं नैनमेकोऽपि बभूव कपटं पटुः । अहो धूर्तस्य धूर्तस्वं धर्तवज्जगदञ्चति ॥
[ १३--१५
प्रत्येतुमिति । एनं कपटमेकोऽपि जन: प्रत्येतुं न बभूव ज्ञातुं समर्थो नाभूत् । अहो धूर्तस्य वञ्चत्वं धूर्तवद् धत्तरवत् जगदञ्चति संसारे व्याप्नोतीत्यर्थः ॥ १४ ॥
१४ ॥
अन्यथाऽनुपपत्त्याऽहं
गतवांस्त्वदनुज्ञया । स्वातन्त्र्येण हि को रत्नं त्यक्त्वा काचं समेष्यति ।। १५ ।।
अन्यथेति । अहं त्वदनुज्ञया भवदाज्ञया अन्यथानुपपत्या अर्थापत्या गतवान् विज्ञातवान् । हि यस्मात् स्वातन्त्र्येण रत्नं त्यक्वा काचं कः समेष्यति ग्रहीष्यति, न कोऽपीत्यर्थः ॥ १५ ॥
Jain Education International
अन्वय : कुलेन्दो ! असो कन्या विदुषी धन्या गुणेक्षणविचक्षणा । किन्तु च्छन्दसि च्छन्दः उपेक्षां न अर्हति ।
अर्थ : हे कुलचन्द्र ! यह कन्या तो स्वयं विदुषी है, गुणोंको पहचाननेवाली और सौभाग्यशालिनी है । किन्तु क्या करे, बड़ोंका कहना कैसे टाले ? ।। १३ ।। अन्वय : एनं कपटं प्रत्येतुम् एकः अपि पटुः न बभूव । अहो धूर्तस्य धूर्त त्वं धूर्तवत् जगत् अञ्चति ।
अर्थ: कोई एक आदमी भी इस राजा अकंपन के कपटको नहीं जान सका । क्योंकि धूर्तकी धूर्तता धतूरेके समान दुनियापर अपना प्रभाव जमाती है ॥ १४ ॥ अन्वय : त्वदनुज्ञया अहम् अन्यथानुपपत्त्या गतवान् । हि स्वातन्त्र्येण रत्नं त्यक्त्वा काचं कः समेष्यति ।
अर्थ : आपकी दया से मैंने यह
For Private & Personal Use Only
बात अर्थापत्ति प्रमाण द्वारा ताड़
www.jainelibrary.org
