________________
३१२
जयोदय-महाकाव्यम्
[ ९२-९३ मालवरिष्ठो मालवपतिरेषोऽमुष्य मजुगुणवस्तु । मालतिकोपमिततनो परत्र भो मालवोऽप्यस्तु ॥ १२ ॥
मालेति । मालत्येव मालतिका, तया उपमिता तनुर्यस्याः सा तत्सम्बुद्धो, हे जातिलतातुल्यमृदुशरीरे एष मालेषु जनेषु वरिष्ठः श्रेष्ठो मालवपतिरस्ति। अमुष्य मञ्जुलेषु गुणेषु वस्तु सारभूतं मालवः शोभालेशः परत्र अन्यस्मिन्नप्यस्तु ? नास्तीत्यर्थः । अथवा अमुष्यगुणवस्तुभूतो लवोऽपि मास्तु, गन्धमात्रमपि नास्ति, कि पुनः पूर्णतेत्यर्थः ॥ ९२ ॥
न क्षतमेत्यपि समरी यावज्जनरञ्जनव्रती समरीन् । रक्तवतश्च विरक्तान् कृत्वा सत्वानुत च भक्तान् ॥ ९३ ॥
न क्षतमिति । यावन्तश्च ते जनास्तेषां रञ्जनस्य व्रतं यस्यास्तीति यावज्जनरअनव्रती स एष समरोन् शोभनानरीन् शत्रून् विरक्तान् रक्तरहितानपि विरुद्धाचरणान् वा, रक्तवतो रक्तयुक्तान् क्षतशून्यानपि क्षतान्वितान्, यद्वा, अरुणतां नीत्वा, उत पुनः सत्त्वान् समस्तप्राणिनो भक्तान् रक्तवतोऽनुरागयुक्तान विधायापि, समरी युद्धकुशलोऽसौ, सत्प्रतिज्ञावान् वा क्षतं वणं प्रतिज्ञाहानि च नैति न प्राप्नोति । अथवा समरी यो वैरिणो रक्तवतः कृत्वा विरक्तान् संन्यासिनः करोति, भक्तान् वेति विरोधाभासः ॥ ९३ ॥
अन्वय : भो मालतिकोपमिततनो! एषः मालवरिष्ठः मालवपतिः, अमुष्य मञ्जुगुणवस्तु परत्र लवः अपि मा अस्तु ।
अर्थ : हे मालतीके समान कोमल शरीरवाली सुलोचने ! सुन, यह मालवदेशका पति है जो मालवजनोंमें वरिष्ठ है । इसके सब तरहके गुणगण, ठाठ-बाट हैं। दूसरेके पास इसके वैभवका लेश भी नहीं है ।। ९२॥
अन्वय : यावज्जनरखनबती अयं समरी समरीन् रक्तवतः च कृत्वा विरक्तान् सत्त्वान् उत च भक्तान् कृत्वा क्षतम् अपि न एति ।
अर्थ : सभी लोगोंको खुश करनेवाला यह समरकुशल राजा अपने पराक्रमी शत्रुओंको रक्तवान् ( रक्तसे लथपथ या अनुरक्त ) तथा विरक्त लोगोंको भक्त बनाकर प्रतिज्ञाकी हानि नहीं पाता ।। ९३ ।।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
