________________
३०६ जयोदय-महाकाव्यम्
[ ८०-८१ पुरुषोत्तमस्येति ।हे बाले शृणु, अस्य पुरुषोत्तमस्य नुपवरस्य वाहनमश्वादिकं युक्तं समलङ्कृतमालोक्य अहितस्य शत्रो वोहितत्त्वं तद् भुवि पृथिव्यां वर्पमभिमानमर्पयित्वा सुदूरमपसरति पलायते । अस्य शत्रवोऽपि मैत्रीभावं कुर्वन्ति, अथवा तिरोहिता भवन्ति । पुरुषोत्तमस्य गोविन्दस्य वाहनं गरुडं दृष्ट्वा अहोनां सर्पाणां तत्त्वं स्वरूपं यत्तद्दपं विषमुज्झित्य पलायते, निःशक्ततामा यतीति वा ॥ ७९ ॥
आजिषु तत्करवालैईयक्षुरक्षोदितासु संपतितम् । वंशान्मुक्ताबीजं पल्लवितोऽभूयशोदुरितः ।। ८० ॥
आजिष्विति । तस्यैतस्य हयानामश्वानां क्षुरैश्चरणाप्रैः क्षोदितासु क्षुण्णास्वाजिषु रणभूमिषु तस्य करवालरसिभिः कृत्वा वंशाद् वैरिहस्तिमस्तकाद्, यद्वा रणरूपवेणुदण्डान् मुक्तानाम बीजं सम्पतितम्, इतोऽस्मादेव कारणावस्य यश एवद्रुः कीर्तिवृक्षः, पल्लवित उत्तरोत्तरं प्रसारमाप । शुक्लान्मौक्तिकबोजात् शुक्लयशस उत्पत्तेरुचितत्वादिति । अनुमानालङ्कारः ॥ ८॥
तृडहा गभीरहत्वात समुद्रवत् सज्जनक्रमकरत्वात् ।
लावण्यखचितदेहो नदीनतालम्बनस्तेऽहो ॥ ८१ ॥ तृड्हेति । हे बाले, अयं प्रकृतनृपः समुद्रवत् सिन्धुतुल्यो गभीरमुदारं हृच्चित्तं यस्य
अर्थ : इस पुरुषोत्तमके वाहनको देखकर ही विरोधी राजाओंका शत्रुत्व लोग अपना घमंड भूमिपर छोड़कर सुदूर भाग जाता है ( वे इसके अनुकूल बन जाते हैं ), जैसे कि श्रीकृष्णके वाहन गरुड़को देख सर्प अपना विष जमीनपर उगलकर भाग जाते हैं । ७९ ।।।
अन्वय : हर्यक्षुरक्षोदितासु आजिषु तत्करवालैः वंशात् मुक्ताबीजं संपतितम् । इतः यशोद्रुः पल्लवितः अभूत् ।
अर्थ : घोड़ोंके खुरोंसे खोदी गयो युद्धस्थलको भूमियोंमें इस राजाके करवालों ( तलवारों ) द्वारा हाथियोंके कुंभस्थलोंसे मोतीरूपो बीज गिर पड़ा। इसी कारण यहाँ इस राजाका यशरूपी वृक्ष खड़ा हो पल्लवित हो रहा है ।। ८०॥
अन्वय : अहो ! ( अयं ) गभीरहृत्त्वात् सज्जनक्रमकरत्वात् समुद्रवत् लावण्यखचितदेहः न दीनतालम्बनः ते तृड्हा ( भूयात् ) !
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
