Page Text
________________
[५९
२९६
जयोदय-महाकाव्यम् सिन्धुपतिमिति । बन्धुवत् सूर्यमुखिपुष्पवन्निबन्धो यस्या अषरस्य सा बन्धुनिबन्धाधरा तत्सम्बुद्धौ, हे बन्धुनिबन्धाधरे ! एनं सिन्धुपति भूपति सिन्धुपतिमिव समुद्रमिव गुणितीरं, गुणयुक्तस्तीरो यस्य । यद्वा पार्श्वप्रदेशे गुणवन्तो गुणिनो वसन्ति यतः, तथैव गुणी गुणीशाली प्रशस्तषनुायुक्तस्तीरो बाणो यस्य स गुणितीरो राजा गुणी, अनुल्लङघनस्वभावः । सिन्धुपक्षे, तीरो वेलाभागो यस्य स समुद्रस्तम् । मुक्तः परित्यक्त आमयो रोगो येन तन्मुक्तामयं वपुः शरीरं यस्य स तम् । समुद्रपक्षे, मुक्तामयं मौक्तिकप्रचुरं वपुर्यस्य सस्तम् । अतिशयगम्भीरमक्षुब्रहृदयम्, पक्षे त्वतलस्पर्शम् । विशिष्टा चासौ इरा पृथ्वी यस्य सस्तम्, वीरं राजानं समुद्रश्च । धीरं धैर्यगुणयुक्तम्, त्वं सिन्धुवत् सिन्धुनामनदीतुल्या भवती । यथा सिन्धुनवी सिन्धुपति सागरं व्रजति तथा त्वमपि मदुक्तं सिन्धुपति सिन्धुदेशाधिपति व्रज, गच्छ, प्राप्नुहोत्यर्थः ॥ ५८ ॥
निपतन्ति रणे मुक्ताः सूक्ता रिपुसम्पदः श्रमलवा वा ।
हतगजकुम्भेभ्यो यत्प्रतापतोऽभीतभीभावात् ।। ५९ ॥ निपतन्तीति । यस्य राज्ञो रणे, अभितः समन्तात् इता प्राप्ता भीः सन्त्रस्तपरिणतिः साऽभीतभीस्तस्या भावस्तस्मात्, अतिभोतिभावादित्यर्थः। हताश्च ते गजास्तेषां कुम्भेभ्यो गण्डस्थलेभ्यो मुक्ता गजमौक्तिकानि निपतन्ति, सूक्ता मनोहरा रिपुसम्पदः शत्रुसम्पत्तेः निपतन्ति, वाऽथवा श्रमस्य लवा धर्मबिन्दवः निपतन्ति । कथं निपतन्ति, प्रतापतः पौनःपुण्येन निपतन्ति। एवम्भूतः शूरोऽयमित्याशयः। क्रियादोपकाख्योऽलङ्कारः ॥ ५९ ॥
____ अर्थ : सूर्यमुखीसे अधरोंवाली सुलोचने ! इस सिन्धुदेशके राजाके पास सिन्धुनदीकी तरह जाओ। निश्चय हो यह राजा सिन्धुपति समुद्र की तरह गुणितीर ( गुणिजनोंसे घिरा या गुणयुक्त तीरवाला), मुक्तामय-वपु ( शुभ्रवर्ण या मोतियोंसे भरा ), अतिशय गंभीर ( स्वभावसे या गहरा ) और सुवीर (पराक्रम या विशिष्ट इरा (ला), पृथ्वीवाला ) है । यहाँ श्लेषालङ्कार है।। ५८॥
अन्वय : रणे यत्प्रतापतः अभीतभीभावात् हतगजकुम्भेभ्यः मुक्ताः सूक्ताः रिपुसम्पदः श्रमलवाः वा निपतन्ति ।
अर्थ : इसके द्वारा विदीर्ण किये गये शत्रुपक्षीय हाथियोंके कुम्भस्थलोंसे निकलते मोती ऐसे प्रतीत होते थे, मानो इस राजाके सार्वत्रिक भयसे भीत हो जाने के कारण वैरियोंकी संपदाको पसीनेकी बूंदें ही हों ।। ५९ ।।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002756 |
| Book Title | Jayodaya Mahakavya Purvardha |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhuramal Shastri |
| Publisher | Digambar Jain Samiti evam Sakal Digambar Jain Samaj |
| Publication Year | 1994 |
| Total Pages | 690 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari & Literature |
| File Size | 14 MB |