________________
२६२
[ ९५-९६
कुरीनतरुणाश्चितां वरर्तुर्विवरणार्थमुदितामुपकर्तुम् । सम्पन्लबललितां सभावनिमनुबभूव कारिकां पावनीम् ।। ९५ ।।
जयोदय- महाकाव्यम्
कुरीनेति । वरः श्रेष्ठऋतुः कान्तिर्यस्याः सा । यद्वा वरार्थं वरणार्थमृतुः समयो यस्याः सा । किञ्च वरस्तीक्ष्णः ऋतुर्बुद्धिविभवो यस्याः सेत्यपि सुलोचना सभावन कारिकामिव व्याख्याश्लोकवत् । तथा च लतामिव उपकर्तुं मनुबभूव स्वीचकार । कीदृशीं ताम् ? पावन पूतस्वभावाम्, पुनः कीदृशीं ? कुरीनैः सत्कुलजातैस्तरुणः नववयस्कैरञ्चिताम् । लतापक्षे कुलीनेन भूगतेन च तेन तरुणा वृक्षेणाचिताम् । कारिकापक्षे, रीनाः श्रोतुश्रेष्ठाः, 'रीः श्रोतरि भुवि स्त्रियामिति । कूनां शब्दानां रीनाः कुरीनाश्च ते तरुणास्तैरञ्चितां स्वीकृताम् । लतापक्षे, समीचीनः पल्लवैः किसलयैर्ललिताम् । कारिकापक्षे, समीचीनैः पल्लवैः पदांशैरिति । किमर्थं ताम् ? विवरणार्थं विशेषेण लोकोत्तररूपेण वरणं तस्मे । लतापक्षे वीनां पक्षिणां वरणं तस्मै । कारिकापक्षे च विवरणं व्याख्यानकरणं तस्मै तावदित्येवम् ॥ ९५ ॥ वाग्बालिकायाः स्फुटदन्तरश्मिरभिव्रजन्त्यामिव सेर्ण्यरीतिः । समुज्ज्वलाकारतया बभूव सुधावधीना सदृशी दृशीति ।। ९६ ।।
वागिति । बालिकायाः सुलोचनाया वाग्वाणो तस्या दृशि वृष्टौ सदृशी तुल्यविशेषणा इत्यनेन हेतुना, ईर्ष्यासहिता रीतिर्यस्याः सा । पुनः कीदृशी ? स्फुट दन्तरश्मिः, स्फुटा
के अगणित गणनीय लोगों को देखकर सचेतन होने के कारण प्रसन्नता पायी और कुशलता के कारण उनका वृत्तान्त भी प्राप्त कर लिया ॥ ९४ ॥
अन्वय : वरर्तुः विवरणार्थम् उदितां कुरीनतरुणाञ्चितां सम्पल्लवललिताम् सभावनम् उपकर्तुं पावनीं कारिकाम् अनुबभूव ।
अर्थ : उत्तम कांतिवाली सुलोचनाने वरण करनेके लिए एकत्रित उन कुलीन तरुण लोगों से युक्त एवं सम्पन्नता स्वीकार करनेवाली सभाको पवित्र कारिका समान अनुभव किया ।
विशेष : यहाँ सभाको कारिकाकी उपमा दी है । कारिकाके पक्ष में 'विवरण' का अर्थ स्पष्ट करना है और 'सम्पल्लव' का अर्थ समीचीन पद है । 'कुलीनतरुणाञ्चिताम्' का अर्थ कुलीन वक्ता के शब्दोंसे युक्त है ।। ९५ ।।
अन्वय : स्फुटदन्तरश्मिः सुधावधीना बालिकायाः वाक् अभिव्रजन्त्यां दृशि सेयं रीतिः समुज्ज्वलाकारतया सदृशी इव बभूव ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org