Page Text
________________
९३-९४ ]
पञ्चमः सर्गः
२६१
साहृष्टापि शालीनतया प्रसन्नापि, होणा लज्जिताऽपि सती समन्तात् परितोऽनुयोगं नतंयतीत्यनुयोगनतनी, इत्यतश्चक्रवर्तिनी वर्तुलाकारतया प्रवृत्तिकर्त्री साम्राज्ञी चाभूत् ॥ ९२ ॥ कराधिकत्वेन यथोत्तरं तरां प्रवर्तमानेऽपि विधौ समुत्तरा । अपूर्वरूपाम्बुधितोऽपि साऽभवद् दूगुत्तमा पारमितेव सुभ्रुवः ।। ९३ ।।
कराधिकेति । यथा यथोत्तरं यथोत्तरमप्रेऽप्र इत्यर्थः । कराणां रश्मोनां हस्तानां चाधिकत्वेन प्रबलरूपत्वेन प्रवर्तमाने विधौ प्रकारे सति मुस्सहिता समुत्, तत्र प्रकृष्टार्थे तरप्प्रत्ययः । सा सुलोचनाया उत्तमा वृक्, अपूर्वं तद्रूपमपूर्वरूपं तस्याम्बुधितः समुद्राविव जनसमूहात् पारमिता तत्पारमवासेव अभवत्तराम् ॥ ९३ ॥
वीक्ष्य शिक्षणकृतादरणीयाऽथ नगणनीयतया गणनीयान् । असुमत्वात् सुमता समवापि कौशरभावात् सुवृत्ततापि ।। ९४ ।।
वोक्येति । शिक्षणं करोतीति स्त्रीशिक्षणकृतया वाग्देव्याऽऽवरणीया प्रेमपात्री सा सुलोचना अथानन्तरं नगणनीयतया संख्यातुमशक्यतयापि पुनर्गणनीयान् संख्येयानिति विरोधः । तस्माद् गणेन सज्जनसमुदायेन नीयमानान् प्रशंसनीयानित्यर्थः । वीक्ष्य दृष्ट्वा भूपतीन् पुनस्तयाऽसुमत्वात् प्राणधारितया सचेतनत्वात्, शोभना मा यत्र तद्भावः समवापीति । तथा कौ शरभावात् पृथिव्यां बाणरूपत्वात् सुवृत्तता वर्तुलतापि समवापीति विरोषे कुशलभावः कौशरमेव भावो रलयोरभेदात्, तस्मात् सुवृत्तता सदाचारता समवापि लब्धा खलु ।। ९४ ।
राजा लोगोंको देखकर प्रसन्न होती हुई भी लज्जावश आज्ञानुसार इधर-उधर जाती चक्रवर्तिनी ( वर्तुलाकार चलनेवाली या साम्राज्ञी ) बनी ॥ ९२ ॥
अन्वय : सभ्रुवः उत्तमा दृक् कराधिकत्वेन यथोत्तरं तरां प्रवर्तमाने अपि विधौ समुत्तरा अपूर्वरूपाम्बुधितः अपि पारमिता इव अभवत् ।
अर्थ : उत्तरोत्तर आगे-आगे तेजः किरणरूपी हाथोंके बढ़ते जानेपर प्रसन्नता पाती हुई सुन्दर भौंहोंवाली सुलोचनाकी वह शोभनदृष्टि उस अपूत्रं रूपसागर ( सुन्दर - जनसमुद्र ) से मानो पार हो गयी ॥ ९३ ॥
अन्वय : अथ शिक्षणकृता आदरणीया सा नगणनीयतया गणनीयान् वीक्ष्य असुमत्वात् सुमता (च ) कोशरभावात् सुवृत्तता अपि समवापि ।
अर्थ : स्त्रीशिक्षा देनेवाली वाग्देवीकी प्रेमपात्र उस सुलोचनाने उस सभा -
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002756 |
| Book Title | Jayodaya Mahakavya Purvardha |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhuramal Shastri |
| Publisher | Digambar Jain Samiti evam Sakal Digambar Jain Samaj |
| Publication Year | 1994 |
| Total Pages | 690 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari & Literature |
| File Size | 14 MB |